آسانسور آتش نشانی چیست و چه الزاماتی دارد؟

با گسترش ساختمان سازی در جهان، آسانسور آتش نشانی در جهت افزایش سهولت دسترسی آتش‌نشانان در مواقع خطر، به ساختمان‌ها اضافه گردید.

آسانسور آتش نشانی بالابر ایمنی تخصصی است که برای استفاده در مواقع اضطراری آتش سوزی با ویژگی‌های ایمنی مشخص تعبیه شده در آسانسور و شفت بالابر تعبیه شده‌ است.

آسانسور آتش نشانی با آسانسورهای معمولی مسافربری متفاوت است و آسانسورهای معمولی مسافربری به عنوان آسانسور آتش نشانی استفاده نمی‌شوند؛ مگر اینکه آسانسوری به صورت سفارشی و به طور خاص طراحی شده و با تمام الزامات مطابقت داشته باشد.

در این مقاله بیشتر به موضوع آسانسور آتش نشانی پرداخته و اصول و الزامات مورد نیاز برای طراحی و نصب را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1# آسانسور آتش نشانی چیست؟

آسانسور آتش نشانی که برای استفاده در مواقع اضطراری مانند آتش سوزی در ساختمان‌های بلند طراحی شده است، به عنوان ابزاری حیاتی برای پرسنل خدمات آتش نشانی عمل می‌کند.

این آسانسورهای تخصصی دسترسی سریع به طبقات مختلف را تسهیل می‌کنند و زمان واکنش را که برای عملیات آتش‌نشانی مؤثر ضروری است، به حداقل می‌رسانند.

بالابرهای آتش نشانی با رعایت استانداردهای دقیق، مانند EN81-72، پیمایش سریع بین طبقات را تضمین می‌کنند.

هدف از آسانسور آتش نشانی انتقال ایمن آتش نشانان و تجهیزات آنها به طبقات مورد نیاز در صورت وقوع آتش سوزی در داخل ساختمان است.

درک این نکته مهم است که صرفاً به این دلیل که آسانسور دارای عملکرد «سرویس عملیات آتش نشانی» است، لزوماً آن را به آسانسور آتش نشانی تبدیل نمی‌کند.

همانطور که در زیر خواهید دید، آسانسورهای آتش نشانی استانداردهای بیشتری دارند که باید رعایت شوند.

برای انجام این فرایند، در هنگام نصب، آسانسور آتش نشانی باید دارای اجزای اضافی زیر باشد:

• منبع تغذیه پشتیبان ثانویه برای اطمینان از ادامه کار در صورت قطع برق ساختمان
• سیستم کنترل آسانسور
• سیستم ارتباطی بالابر

در شرایط عادی، آسانسور آتش نشانی را می‌توان روزانه به عنوان بالابر مسافری مورد استفاده قرار داد (اگرچه محدودیت‌های قانونی وجود دارد)؛ اما هنگامی که زنگ ایمنی ساختمان خاموش می‌شود، ویژگی‌ها و کنترل‌های ایمنی اضافی در این نوع آسانسور به خدمات آتش نشانی اجازه می‌دهد تا با خیال راحت پرسنل و تجهیزات را به جایی که نیاز دارند، منتقل کنند.

البته توجه به این نکته مهم است که آسانسورهایی که برای اهداف اطفای حریق تعیین شده‌اند، عملکردی متمایز از آسانسورهای تخلیه ایفا می‌کنند و بر تمایز اساسی بین واکنش اضطراری و پروتکل‌های تخلیه تأکید دارند.

2# مکانیسم عملیاتی آسانسور آتش نشانی

آسانسور آتش نشانی به طور دقیق طراحی شده است تا در شرایط عادی به عنوان یک آسانسور مسافری معمولی عمل کند.

با این حال، با فعال شدن زنگ هشدار آتش، یک انتقال سریع انجام می‌شود.

آسانسور به طبقه همکف پایین می‌آید و از سرویس خارج می‌شود.

سپس سرویس آتش نشانی می‌تواند بالابر را از طریق یک کلید آتش نشانی مشخص شده، فعال کند.

این سوئیچ به آتش نشانان دسترسی انحصاری و کنترل کامل آسانسور را می‌دهد و آنها را قادر می‌سازد تا به سرعت و کارآمد در ساختمان حرکت کنند.

در حالت آتش سوزی، آسانسور، ایمنی و مصلحت عملیات اطفای حریق را بیش از هر چیز در اولویت قرار می‌دهد.

هر ورودی دیگر را نادیده می‌گیرد و تضمین می‌کند که عملیات «به هر قیمتی اجرا شود» که به‌ طور خاص برای خدمات آتش‌نشانی طراحی شده است.

برای تضمین عملکرد بدون وقفه در مواقع اضطراری، آسانسور به یک منبع تغذیه بدون وقفه (UPS) اضافی و جداگانه مستقل از منبع تغذیه عمومی ساختمان مجهز شده است.

این منبع تغذیه ثانویه، خواه از باتری پشتیبان، منبع تغذیه مجزا یا ژنراتور باشد، در لحظه‌ای که منبع تغذیه اصلی توسط سیستم‌های ایمنی آتش سوزی مختل می‌شود، یکپارچه کار می‌کند و از عملکرد مداوم در زمانی که بیشتر به آن نیاز است، اطمینان حاصل می‌کند.

3# اجزای کلیدی در طراحی آسانسور آتش نشانی

اگر یک ساختمان جدید دارای طبقه‌ای با ارتفاعی  بیشتر از 18 متر از طبقه خروجی (یا 10 متر زیر طبقه خروجی) باشد، برای رعایت مقررات ساختمان، ملزم به نصب آسانسور آتش نشانی است.

در ساختمان‌های جدید، الزامات بالابر آتش نشانی می‌تواند به راحتی در مرحله طراحی گنجانده شود. اجزای کلیدی شامل موارد زیر است:

• منابع برق ورودی ثانویه (از طریق منبع تغذیه یا ژنراتور جداگانه)
• لابی‌های آتش نشانی با درهای دارای درجه آتش خود بسته
• ورودی‌های فرود شیب دار یا نصب خندق‌های زهکشی (برای جلوگیری از ورود آب به چاه آسانسور)
• کلیدهای کنترل فرود و اینترکام برای برقراری ارتباط دو طرفه از کف خروجی تا بالای خودرو
• درهای فرود و شفت دارای رتبه حریق

4# انواع آسانسورهای آتشنشانی

آسانسورهای آتش نشانی بر اساس کاربرد و طراحی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• آسانسور آتشنشانی استاندارد (Standard Firefighting Elevator): این نوع از آسانسورها برای ساختمان‌های تجاری و مسکونی مرتفع مناسب هستند که به سیستم کنترل دود، درب ضدحریق و منبع تغذیه اضطراری (UPS) مجهز می‌باشند و قابلیت حمل تجهیزات آتشنشانی مانند شیلنگ و کپسول را دارند.
• آسانسور آتشنشانی با قابلیت دسترسی به طبقات زیرزمین (Basement Access): این نوع از انواع آسانسور آتش نشانی برای تخلیه سریع زیرزمین در صورت نشت گاز یا آتش‌سوزی طراحی می‌شوند و در برابر رطوبت و گازهای خطرناک مقاوم هستند.
• آسانسورهای ضد انفجار (Explosion-Proof Elevators): این نوع مجهز به سیستم الکتریکی ضدجرقه و بدنه مقاوم در برابر فشار انفجار بوده و به ویژه در صنایع نفت، گاز و شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• آسانسورهای پرسرعت با قابلیت تخلیه گروهی (High-Speed Mass Evacuation): در برج‌های فوق مرتفع استفاده می‌شوند و قابلیت حمل همزمان 20 تا 30 نفر در شرایط اضطراری دارند.
• آسانسورهای ماژولار (Modular Firefighting Elevators): این نوع دارای طراحی سبک و قابل حمل بوده و در ساختمان‌های قدیمی که سیستم آتشنشانی ندارند، به سرعت نصب می‌شوند.

5# ویژگی‌های کلیدی آسانسور آتش نشانی

آسانسور آتش نشانی تازه نصب شده باید مطابق با استانداردهای EN81-72 و BS 9999 باشند.

BS EN 81-72 به عنوان یک راهنمای جامع عمل می‌کند و جنبه‌های حیاتی مانند منابع تغذیه، پیکربندی سیستم کنترل، ماشین‌آلات بالابر، تجهیزات مرتبط، ورودی‌ها و تقویت‌کننده‌های ساختمان لازم برای عملکرد موثر آسانسور در موقعیت‌های آتش‌سوزی را شرح می‌دهد.

الزامات بالابرهای آتش نشانی شامل ویژگی‌های ایمنی اضافی است که برای امکان دسترسی به خدمات آتش نشانی ضروری است، مشروط بر اینکه شفت آسانسور بدون مانع باقی بماند.

این ویژگی‌های متمایز عبارت اند از:

1-5# بار رتبه بندی شده

حداقل بار نامی 630 کیلوگرم یا بالابر 8 نفره، برای بالابرهای آتش نشان مورد نیاز است اگرچه آنها بزرگ‌تر هستند.

به جز مواردی که برای اهداف تخلیه تعیین شده است، جایی که حداقل بار به 1000 کیلوگرم افزایش می‌یابد، با اندازه کابین 1100 میلی متر در 2100 میلی متر مشخص می‌گردد.

2-5# حفاظت در برابر آب

تمام تجهیزات الکتریکی داخل آسانسور باید در برابر نفوذ آب با درجه IP های مختلف بسته به محل قطعه الکتریکی محافظت شوند.

همچنین اقداماتی برای محدود کردن ورود آب به شفت لازم است، این اقدامات شامل بالا بردن آستانه درها یا نصب سینی‌های زهکشی در جلوی درهای آسانسور، همراه با در نظر گرفتن پمپ آب در ناحیه گودال است.

3-5# اندازه و ابعاد

حداقل ابعاد برای بالابر آتش نشانی 1100 میلی متر در 1400 میلی متر تعیین شده است.

عرض باز شدن درب برای آسانسورهای آتش نشانی حداقل 800 میلی متر است؛ اگرچه دهانه درب‌ها در حال حاضر معمولاً 900 میلی متر عرض دارند تا امکان استفاده از صندلی چرخدار موتوری برای زمانی که آسانسور در حالت عادی است را فراهم کند.

4-5# روشنایی اتاق شفت و ماشین

روشنایی یکی از الزامات مهم در دسترسی‌ها هست که درصورت قطعی برق نیز  باید بدون قطعی ارائه شود.

به طور معمول، روشنایی شفت و اتاق ماشین در مواقع اضطراری روشن می‌شود.

5-5# تجهیزات آتش نشانی

بالابر آتش نشانی مجهز به درب تله‌ای در سقف کابین و نردبان‌هایی برای فرار اضطراری و نجات است.

6-5# ارتباطات پنل کنترل

ارتباط موثر بین کابین و سطح دسترسی سرویس آتش نشانی (FSAL) ضروری است.

7-5# سرعت بالابر

آسانسور باید بتواند ظرف 60 ثانیه و در فاصله 200 متری به طبقه بالا برسد.

8-5# تامین انرژی

منبع تغذیه ثانویه، که معمولاً توسط یک ژنراتور پشتیبان تامین می‌شود، برای بالابرهای آتش نشان در صورت آتش سوزی اجباری است.

این منبع تغذیه باید جدا از منبع اصلی باشد و در صورت تکیه بر برق اصلی، استفاده از یک ایستگاه فرعی جداگانه ضروری است.

9-5# حفاظت در برابر آتش

چاه آسانسور و محیط باید حداقل تا همان سطح سازه ساختمان در برابر آتش محافظت شود.

این آسانسورها منحصراً برای استفاده در خدمات اضطراری طراحی شده‌اند و نمی‌توان از آنها برای حمل و نقل کالا یا مواد استفاده کرد تا اطمینان حاصل شود که برای ما در مواقع اضطراری مناسب هستند.

اطمینان از اینکه آتش به آسانسور آسیب نمی‌زند به این معنی است که طراحی ساختمان شامل شفت بالابر و درها باید مطابق با مقررات آتش سوزی و استراتژی آتش سوزی ساختمان مقاوم در برابر آتش باشد.

علاوه بر این، اگر اتاق ماشین وجود دارد، باید به اندازه آسانسور و تجهیزات مربوطه محافظت شود.

6# استانداردهای آسانسور آتش نشانی

در حال حاضر، تمام آسانسورهای مسافری استاندارد باید با استاندارد BS EN 81-20 مطابقت داشته باشند.

با این حال، آسانسور آتش نشانی باید با استاندارد BS EN 81-72 نیز مطابقت داشته باشد که قوانین ایمنی برای ساخت و نصب آسانسورهای آتش نشانی را پوشش می‌دهد.

تست و نگهداری آسانسورهای آتش نشانی باید مطابق با استاندارد BS EN 81-72/BS 9999 باشد.

این استانداردها به عنوان مجموعه‌ای از الزامات عمل می‌کند، همچنین خطرات مهم، موقعیت‌های خطرناک و رویدادهای مربوط به بالابر آتش نشانی را در زمانی که آن‌ها همانطور که در نظر گرفته شده و تحت شرایط پیش بینی شده توسط نصاب استفاده می‌شوند، مشخص می‌کند.

این استاندارد الزامات اساسی ضروری برای عملکرد مناسب آسانسورهای آتش نشان را مشخص می‌کند.

آسانسورهای آتش نشانی ممکن است دارای بسیاری از ویژگی‌های یک آسانسور تخلیه باشند، آنها اهداف مشخصی را انجام می‌دهند.

درک این نکته مهم است که در حالی که هر دو نوع آسانسور ممکن است تخلیه سرنشینان را تسهیل کنند، آسانسور آتش نشانی مانع از تخلیه افراد ناتوان یا معلول در صورت لزوم توسط خدمات آتش نشانی و نجات نمی‌شود.

بالابرهای آتش نشانی از جنبه‌های مختلف از جمله طراحی کابین آسانسور، چاه آسانسور، فضای ماشین آلات، سیستم کنترل و سیستم ارتباطی از آسانسورهای مسافری استاندارد منحرف می‌شوند.

این تفاوت‌ها برای برآوردن الزامات ایمنی سختگیرانه منحصر به فرد آسانسور آتش نشانی ضروری است.

صرفا داشتن کنترل‌های آتش نشانی در یک آسانسور به طور خودکار آن را به عنوان آسانسور آتش نشانی تعیین نمی‌کند و اهمیت رعایت استانداردها و مقررات ایمنی خاص را نشان می‌دهد.

7# اهمیت آسانسور آتش نشانی در واکنش اضطراری

بر خلاف آسانسورهای مسافری معمولی، آسانسور آتش نشانی به طور دقیق طراحی شده است و در هنگام آتش سوزی ساختمان تا زمانی که امکان پذیر باشد، عملیاتی باقی بمانند.

هدف اصلی آنها انتقال سریع آتش نشانان و تجهیزات آنها به طبقات مورد نیازشان است و زمان واکنش و تلاش را به حداقل می‌رساند.

علاوه بر این، آنها می‌توانند به عنوان وسیله‌ای حیاتی برای کمک به تخلیه افراد با تحرک محدود عمل کنند.

توجه به این نکته ضروری است که هر آسانسوری که مطابق با استانداردهای EN81-72 نباشد، برای خدمات آتش نشانی غیرقابل دسترسی خواهد بود.

در نتیجه عدم وجود آسانسور آتش نشانی در ساختمانی که الزامی به داشتن آن باشد، سازه را ناسازگار می‌کند.

این آسانسورها اجزای ضروری استراتژی ایمنی در برابر آتش سوزی ساختمان هستند.

8# تفاوت آسانسور آتش نشانی با آسانسور مسافربری معمولی

اکثر آسانسورها به سطح زمین می‌روند و در صورت وجود سیستم مدیریت ساختمان (BMS) که به آن اعلام حریق نیز گفته می‌شود، خاموش می‌شوند.

با این حال، انواع خاصی از آسانسورها وجود دارد که می‌توانند به خدمات آتش نشانی و نجات مطابق با  استانداردهای آتش نشانی کمک کنند.

تفاوت بین آسانسور مسافری استاندارد و آسانسور آتش نشانی بسیار زیاد است؛ اما یک نمای کلی را در زیر اشاره کردیم، که امیدواریم به شما کمک کند.

• آسانسور آتش نشانی، برخلاف آسانسور معمولی، باید طوری طراحی شود که تا زمانی که امکان وقوع آتش سوزی در قسمت‌هایی از ساختمان وجود دارد، عمل کند.
  اگرچه در اصل برای استفاده مسافران در نظر گرفته شده است؛ اما دارای حفاظت، کنترل و سیگنال‌های اضافی است که امکان استفاده از آن را تحت کنترل مستقیم خدمات آتش نشانی فراهم می‌کند.
• درجه مواد در آسانسور آتش نشانی از مشخصات بالاتری برخوردار است.
  این امکان محافظت و وزن اضافی را فراهم می‌کند.
  هر محفظه‌ای که شامل ماشین بالابر و تجهیزات مربوط به آن باشد باید حداقل دارای همان درجه‌ای از حفاظت در برابر آتش باشد که به چاه بالابر داده می‌شود.
• کنترل‌های پیش‌ران و فرود و سیستم کنترل مربوطه نباید سیگنال‌های نادرست ناشی از گرما، دود یا رطوبت را ثبت کنند.
  آسانسور آتش نشانی به نوع خاصی از سیستم کنترل نیاز دارد تا بتواند دستورات مورد نیاز را در حالت آتش نشانی انجام دهد.
• تفاوت مهم دیگر آسانسور آتش نشانی این است که در حالی که با فعال شدن زنگ آتش به طبقه همکف نیز حرکت می‌کند، یک سوئیچ آتش نشانی برای دسترسی سرویس آتش نشانی به سیستم کنترل آسانسور در کابین آسانسور ارائه شده است.

9# الزامات کلیدی در آسانسور آتش نشانی

برای اینکه آسانسور آتش نشانی بتوانند در موقع اضطرار عملکرد درست و ایمن داشته باشد، بررسی‌های زیر باید به صورت دوره‌ای انجام شود:

• عملکرد هفتگی کلید آسانسور آتش نشانان برای بررسی اینکه آسانسور به سطح دسترسی سرویس آتش نشانی باز می‌گردد، با درهای باز پارک می‌کند و به تماس‌های فرود پاسخ نمی‌دهد، انجام گیرد.
• بررسی شود که آسانسور در صورت اتصال به این سیستم‌ها به دستورالعمل‌های BMS (سیستم مدیریت ساختمان) یا سیستم تشخیص پاسخ می‌دهد.
• شبیه سازی ماهانه خرابی منبع تغذیه جهت بررسی تغییر به منبع ثانویه و عملکرد از آن. اگر منبع تغذیه ثانویه از یک ژنراتور باشد، باید بتواند آسانسور آتش نشانی را حداقل به مدت یک ساعت انرژی دهد.
• تست کامل سالانه عملیات آسانسور آتش نشانان توسط شخص مسئول با پیمانکار تعمیر و نگهداری آسانسور ترتیب داده شود.
  این آزمایش باید امکانات کامل آتش نشانی، از جمله سیستم‌های ارتباطی را بررسی کند.
  آسانسور باید بتواند به هر طبقه مورد نیاز رانده شود و پس از رسیدن به یک طبقه، باید درب خود را فقط در صورت دستور باز کند و سپس با درهای باز روی زمین بماند.
• بررسی‌های منظم باید انجام شود تا اطمینان حاصل شود که آسانسور ساختمان به درستی کار می‌کند و آب وارد آسانسور نمی‌شود.
  پیمانکار تعمیر و نگهداری آسانسور مسئول انجام تست سالانه آسانسور آتش نشانی و ثبت عملکرد صحیح کلیه سیستم‌های ارتباطی مربوطه می‌باشد. همچنین پیمانکار باید مدیر تأسیسات را از هرگونه تعویض یا تغییر قطعاتی که می‌تواند بر قابلیت اطمینان آسانسور در هنگام آتش سوزی تأثیر بگذارد، مطلع کند.

پس از بررسی‌های ذکر شده، توصیه شده است که مالکان و مدیران ساختمان آسانسورهای طراحی شده برای استفاده اضطراری توسط آتش نشانان را به طور منظم بازرسی کنند.

نتایج این بازرسی‌ها باید ماهانه به سازمان آتش نشانی و امداد و نجات محلی گزارش شود.

سخن آخر

آسانسور آتش نشانی معمولاً در ساختمان‌های کمتر پیچیده یافت می‌شوند.

آنها بخشی از آسانسورهای مسافربری معمولی هستند و دارای یک سوئیچ کنترلی “آتش نشان” واقع در طبقه همکف هستند.

خدمات آتش نشانی و نجات حضوری از سوئیچ نادیده گرفته می‌شود تا کنترل آسانسور را پس از بازگشت به طبقه همکف در دست بگیرد.

با این حال، آسانسورهای آتش نشانی نباید برای تخلیه افراد به عنوان بخشی از طرح تخلیه اضطراری شخصی (PEEP) استفاده شود؛ زیرا آنها باید توسط خدمات آتش نشانی و نجات اداره شوند.

آسانسور صرفاً از طریق دکمه‌های کابین آسانسور کنترل می‌شود.

آسانسورهای آتش نشانی دارای سیستم‌های حفاظتی ساختاری، کنترل و ارتباطی یا منبع تغذیه پشتیبان ثانویه بوده و طبق استاندارد، عملکرد سوئیچ‌های آسانسور آتش نشان باید هر هفته بررسی شوند و در صورت مشاهده هر گونه ایراد تعمیر یا تعویض شوند.

آزمایش و نگهداری آسانسورهای آتش نشانی طبق دستورالعمل‌های بیان شده در استاندارد بسیار مهم است.

در صورت سردرگمی در مورد نوع آسانسور نصب شده در ساختمان، باید از پیمانکار منصوب شده مسئول نگهداری آسانسورها خواسته شود تا تأیید رسمی در مورد آسانسور آتش نشانی ارائه دهد.

این اطلاعات باید مستند شده و در دفترچه آتش سوزی برای مراجعات بعدی نگهداری شود.