۵ اصل مراقبتی و ایمنی کار با جرثقیل

کار با جرثقیل ها یکی از مخاطره آمیزترین فعالیت های ساختمانی می باشد که باید نکات ایمنی جرثقیل را در حین کار رعایت کرد.

شما هم به عنوان یک بازرس HSE، یک مهندس ساخت و ساز و یا یک علاقه مند به این حوزه باید با این نکات آشنا باشید.

در این مقاله انواع جرثقیل ها، حوادث مربوط به جرثقیل ها، نکات ایمنی جرثقیل و پارامترهای مشخصه آن بیان شده است.

1# انواع جرثقیل

جرثقیل ماشینی است که برای بالا و پایین بردن بار و جابجا نمودن آن در حالت معلق مورد استفاده قرار می گیرد.

برای آشنایی با ایمنی جرثقیل ها باید در ابتدا انواع جرثقیل و ویژگی های هر یک را به خوبی بشناسیم.

جرثقیل ها انواع مختلفی دارند که به شرح زیر می باشند:

1-1# جرثقیل سقفی (Overhead crane)

جرثقیلی است که بر روی دو ریل موازی قرار می گیرد که
در ارتفاع مناسبی از سقف کارخانه مستقر شده است.

این نوع از جرثقیل قادر است بار را در دو جهت افقی و عمودی جابجا کند.

2-1# جرثقیل دروازه ای (Gantry crane)

جرثقیل متحرکی است شبیه جرثقیل سقفی که بر روی دو پایه خرپایی شکل سوار است.

این جرثقیل مجهز به چند بالابرنده عمودی بار می باشد.

3-1# جرثقیل برجی (Tower crane)

این نوع جرثقیل از یک برج عمودی مشبک که پایه های آن به صورت دروازه ای روی ریل هایی در سطح زمین قرارگرفته تشکیل شده است.

این جرثقیل قابل حمل و خودمونتاژ می باشد و
معمولاً در مکان هایی که باربرداری مکرر در فضای محدود انجام می شود، استفاده می گردد.

4-1# جرثقیل بازوئی (Jib crane)

این نوع جرثقیل ثابت یا گردان است که
دارای بازویی افقی یا مایل بوده و کابل نگهدارنده بار به وسیله بازوی مزبور نگهداری می شود.

5-1# جرثقیل دروازه ای گردان (Portal crane)

بالابری است از نوع دروازه ای بدون واگن متحرک و از یک پایه مکعبی شکل مشبک تشکیل شده که
بر روی ریل هایی در سطح زمین حرکت می کند.

6-1# جرثقیل نیمه دروازه ای (Semi-Gantry crane)

این جرثقیل مشابه جرثقیل دروازه ای بوده با این تفاوت که
چرخ های یک سمت انتهای پل حمال آن روی ریلی که در زیر سقف یا لبه دیوار کارگاه نصب شده قرار می گیرد و
کار جابجایی بار را در مسیر ریل ها انجام می دهد.

7-1# جرثقیل دیواری (Wall crane)

این جرثقیل از یک تیر خرپایی شکل افقی تشکیل شده که
معمولاً بر روی آن یک اتاقک متحرک قرار رفته که کار بالا بردن و انتقال بار را انجام می دهد.

8-1# جرثقیل های سیار

جرثقیل های سیار خود به چند نوع زیر قابل تقسیم هستند.

• جرثقیل نصب شده بر کامیون یا یدک کش (Truck crane)
• جرثقیل نصب شده بر واگن ریل دار (Locomotive crane)
• جرثقیل نصب شده بر خودروهای چرخ زنجیری (Crane crawler)
• جرثقیل نصب شده بر روی شاسی چرخ دار (Chassis crane)

2# حوادث مربوط به جرثقیل

در صورت عدم رعایت اصول ایمنی جرثقیل ممکن است مشکلات و حوادثی از قبیل موارد زیر برای نیرو و تجهیزات کار پیش بیاید:

• • چپ کردن جرثقیل به علت سنگین بودن بیش از اندازه بار و عدم توجه به مرکز ثقل
  • سقوط بار به علت سنگین بودن بیش از اندازه بار و پاره شدن سیم بکسل
  • برخورد جرثقیل با افراد به علت عدم دید کافی اپراتور جرثقیل
  • برخورد با اجسام ثابت به علت عدم دید کافی اپراتور جرثقیل
  • برخورد با خطوط انتقال نیرو به علت از دست دادن تعادل جرثقیل و عدم رعایت فاصله ایمن با خطوط انتقال نیرو

3# اصول و پارامترهای مهم در ایمنی جرثقیل

1-3# شناسایی جرثقیل

اولین گام رعایت ایمنی جرثقیل و کار با آن شناسایی نوع و اطلاعات مهم جرثقیل هاست.

کلیه جرثقیل های متحرک بایستی دارای یک صفحه شناسایی روی کلیه قسمت های اصلی باشند.

این صفحه شناسایی شامل اطلاعاتی مثل کارخانه سازنده، شماره مدل دستگاه، شماره سریال و وزن آن قسمت می باشد.

2-3# اهمیت ظرفیت بار در ایمنی جرثقیل

در خصوص هر جرثقیلی کارخانه سازنده باید گواهینامه آزمایش فنی را صادر کند و در آن میزان بار مجاز (SWL) را ذکر نماید.

رعایت کردن بار مجاز متصل شده به آن یکی از عوامل مهم جلوگیری از حوادث و خطرات است.

3-3# نشانگر وزن

از دیگر بخش های مهم یک جرثقیل برای حفظ و رعایت ایمنی، سلامت دستگاه نشانگر وزن است.

این نشانگرها معمولاً برای نشان دادن وزن بار استفاده می شود.

طرز کار آن ها بدین صورت است که در حالتی که بوم جرثقیل باز شده و
یا زاویه آن تغییر می کند این نشانگر به طور اتوماتیک وزن بار را در دو حالت در ارتفاع و طول بوم نشان می دهد.

4-3# سبد بالابر

سبد بالابر نیز باید از نظر ایمنی و استاندارد مورد تایید باشد.

هم چنین قلاب کمربند ایمنی افراد داخل سبد می بایست به قلاب جرثقیل وصل گردد.

5-3# نقش تعمیرات و نگهداری در ایمنی جرثقیل

جدا از قوانین و دستورالعمل بازرسی فنی، جرثقیل ها می بایست توسط اپراتور آن به صورت مستمر بازرسی گردد.

مستندات بازرسی نیز باید ثبت و بایگانی شوند.

4# شرایط اپراتور برای حفظ ایمنی جرثقیل

یک اپراتور واجد شرایط برای جرثقیل بایستی ویژگی های زیر را داشته باشد:

• 18 سال به بالا باشد.
• از نظر جسمی مشکل بینایی و شنوایی نداشته باشد و بتواند سریع عکس العمل نشان دهد.
• برای انجام عملیات جرثقیل به طور ایمن و مطمئن دارای قد مناسبی باشد.
• برای کار با جرثقیل آموزش کافی دیده باشد به گونه ای که بتواند فواصل و ارتفاع را به خوبی تشخیص دهد.
• برای کار با جرثقیل مجوز داشته باشد.
• اطلاع کافی در مورد چگونگی عملکرد جرثقیل داشته باشد به گونه ای که
  بتواند هنگام بازرسی فنی، مطابق با چک لیست کنترل های عادی جرثقیل را انجام دهد.
• با وظایف ریگر و علائم و ابزار آلات آن کاملاً آشنایی داشته باشد.

5# شرایط زمین برای ایمنی جرثقیل

به منظور کار ایمن جرثقیل، سطح بایستی ایستایی کافی جهت تحمل وزن بار و جرثقیل را داشته باشد.

هنگامی که از جرثقیل ها در کنار ساختمان ها استفاده می شود نباید جرثقیل بر روی خاک سست اطراف ساختمان باربرداری کند.

هم چنین در اطراف کانال ها یا جاهایی که لوله ها یا مسیر های آب وجود دارد خطر فرورفتن و چپ شدن جرثقیل وجود دارد.

6# نقش جداول بار در ایمنی جرثقیل

هر یک از رانندگان جرثقیل بایستی در خصوص نحوه استفاده صحیح از جداول بار آموزش های لازم را گذرانده باشند.

با استفاده از جداول بار راننده می تواند دریابد که
در چه طولی از بوم و با چه زاویه ای، چه مقدار بار را می تواند جابجا نماید.

در خصوص نحوه استفاده از جداول باربرداری به عنوان نمونه جدول مربوط به ظرفیت سیم بکسل را مورد بررسی قرار می دهیم.

در این جدول با توجه به قطر سیم بکسل، زاویه باربرداری و هم چنین روش های باربرداری می توان ظرفیت مجاز باربرداری را تعیین نمود.

7# طرح باربرداری (Lifting Plan)

Lifting Plan یا برنامه باربرداری ابزاری جهت آنالیز طرح باربرداری پیش از انجام عملیات جابجایی بار می باشد.

مواردی که بایستی در Lifting Plan بررسی و آنالیز شوند به شرح زیر می باشد:

• وزن بار
• توزین بار
• سایز بار
• محل برداشتن و گذاشتن بار
• زوایه بار
• جهت وزش باد
• ظرفیت تجهیزات مورد استفاده در باربرداری
• ظرفیت و جدول بار جرثقیل

البته استفاده از نرم افزارهای باربرداری عملیات Lifting Plan را تسریع می نماید.

در این نرم افزار تمامی اطلاعات خواسته شده بایستی وارد شود.

نرم افزار آنالیز می کند که آیا این باربرداری صحیح انجام خواهد شد یا خیر.

1-7# Rigging چیست؟

Rigging به تجهیزاتی اطلاق می شود که بار را به کشنده و یا هوک جرثقیل متصل می کنند.

وزن بار در Rigging بسیار حائز اهمیت می باشد که
وزن بار از طریق توزین، مدارک، گواهینامه و بارنامه ها و یا تخمین مشخص می شود.

محل نصب اقلام Rigging بایستی بالاتر از مرکز ثقل باشند.

2-7# نقش اسلینگ در ایمنی جرثقیل

اسلینگ ها (Slings) یکی از تجهیزات بستن و بلند کردن در جهت حمل و جابجایی می باشد که
ظرفیت بارگذاری بر روی آن ها ثبت شده است.

استفاده از اسلینگ ها به صورت زاویه دار در ظرفیت باربرداری تاثیرگذار می باشند.

بدین صورت که هر چه زاویه اسلینگ با سطح بار کمتر باشد ظرفیت بارگذاری نیز کمتر می شود.

معمول ترین انواع اسلینگ ها و روش های استفاده از آن ها به صورت زیر می باشند:

اسلینگ ها در محدوده زاویه 45± نسبت به وسط هوک می بایست مورد استفاده قرار گیرند.

شگل ها ابزاری جهت تسهیل فرایند باربرداری می باشند که تجهیزات باربرداری را به بار متصل می کنند.

3-7# Clip چیست؟

نحوه صحیح بستن Clip ها در سیم بکسل ها به صورت زیر می باشد.

نکته ای که در مورد Clips حائز اهمیت می باشد این است که Clip ها به مرور زمان شل می شوند.

کلیه ابزارآلات باربندی می بایست پیش از استفاده مورد بررسی قرار گیرند. هم چنین هر شش ماه یک بار از آن ها بازدید و کدگذاری شوند.

8# نکات ایمنی جرثقیل و کار با آن

1. پیش از شروع کار از نشتی روغن، سالم بودن سیم بکسل ها و کلید قطع کننده و ترمزها مطمئن شوید.
2. قبل از شروع کار هوک و اهرم ها را امتحان کنید.
3. پیش از جک زدن، محل را بازرسی نموده و حتما در زیر جک ها الوار قرار دهید.
4. پیش از بلند کردن بار، با بوق زدن دیگران را مطلع سازید.
5. مطمئن شوید که ریگر شما علائم و قوانین مربوط به کار خود را دقیقاً می داند.
6. اگر وزن بار به اندازه ظرفیت نهایی جرثقیل باشد، باید با کنترل واحد ایمنی جابجا شود.
7. در هوای طوفانی یا بادهای شدید کار باید متوقف شود.
8. رانندگان جرثقیل باید دارای گواهینامه معتبر باشند و معاینه پزشکی شوند.
9. نصب کپسول آتش نشانی در اتاق راننده الزامی است.
10. ریگر باید یک نفر باشد که راننده فقط فرمان وی را رعایت نماید.
11. در زمان پارک کردن جرثقیل حتماً از جک های تعادلی استفاده نمایید.
12. در زمان بلند کردن بار، بایستی کاملاً در مرکز ثقل دستگاه قرار داشته باشد.
13. راننده باید بار را دقیقاً ببیند و در جایی که دید ندارد از تجهیزات ارتباطی استفاده نماید.
14. برای بلند کردن بارهایی که سنگین هستند ابتدا به اندازه 150 میلی متر از زمین بلند کنید و
    اگر اتفاقی نیفتاد با احتیاط کامل آن را جابجا نمایید.
15. در زمان جابجایی، بار تا حد امکان به سطح زمین نزدیک باشد.
16. اطراف محوطه باربرداری کاملاً توسط نوار خطر و تابلوهای هشدار دهنده مشخص شوند.
17. جرثقیل نباید بیش از 7 متر به کانال هایی که افراد در آن کار می کنند نزدیک شود.
18. شعاع عملیاتی جرثقیل باید به اندازه طول ارتفاع کل دکل +10 متر باشد و با نوار خطر حفاظت شود.