خلاقیت مایه حیات نوآوری است که باعث پیشرفت و دگرگونی صنایع می‌شود.
فرایند خلاقیت پیچیده و ظریف است؛ ولی می‌تواند برای هر کسی متفاوت باشد؛ اما یک چیز واضح این است که همه به طور حتم موانعی گوناگون را برای خلاقیت تجربه می‌کنند.
این‌ها تنگناهای مخربی هستند که شما را از دستیابی به بینش هنری خود باز می‌دارند و اگر شما بتوانید این موانع را حل کنید، می‌توانید کار خود را بهتر انجام دهید.
موانع خلاقیت می‌توانند مانع از جریان ایده‌های خلاق و بدیع شوند.
این موانع به عنوان ترمز بر روی فرایند خلاقیت عمل می‌کنند و از کشف کامل پتانسیل افراد و آزادسازی خلاقیت خود جلوگیری می‌کنند.
شناسایی و درک این موانع برای غلبه بر آنها و رهایی ذهن خلاق بسیار مهم است.
در این مقاله، ما به چندین مورد رایج موانع خلاقیت اشاره می‌کنیم و چگونگی تجلی آنها در تفکر و رفتار ما را بررسی می‌نماییم.
1# خلاقیت چیست؟
یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها برای کارآفرینان، توانایی ایجاد و نوآوری است.
خلاقیت توانایی تولید ایده‌های بدیع و مفیدی است که می‌تواند منجر به نوآوری و حل مسئله شود.
در زمینه کسب‌وکار، کارآفرینان باید دائماً ایده‌ها و راه‌حل های جدیدی برای محصولات و خدمات تولید کنند که بتواند نیازها و خواسته‌های مشتریان و ذی‌نفعان را برآورده کند.
با این حال، خلاقیت و نوآوری استعدادهای ذاتی نیستند.
آنها مهارت‌هایی هستند که می‌توان آن را آموخت، تمرین کرد و بهبود بخشید.
علی رغم این موضوع، پرورش و حفظ این توانایی همیشه آسان نیست؛ زیرا موانع زیادی وجود دارد که می‌تواند مانع فرایند خلاقیت شود.
2# انواع موانع خلاقیت
خلاقیت مایه حیات نوآوری است.
این جرقه‌ای است که ایده‌های جدید را شعله‌ور می‌کند و سازمان‌ها را به جلو سوق می‌دهد.
با این حال، باوجود اهمیت حیاتی آن، خلاقیت گاهی اوقات می‌تواند گریزان باشد.
در این بخش، موانع خلاقیت را بررسی می‌کنیم و راهکارهای غلبه بر آنها را مورد بحث قرار می‌دهیم.
1-2# ترس از شکست
یکی از قدرتمندترین موانع خلاقیت، ترس از شکست است.
بسیاری از مردم از اشتباه کردن یا قضاوت شدن بر اساس ایده‌هایشان می‌ترسند و این امر آنها را از ریسک کردن و کشف احتمالات جدید باز می‌دارد.
ترس از شکست می‌تواند خلاقیت را فلج کند؛ زیرا افراد به‌جای اینکه به ناشناخته‌ها و ایده‌های جدید بپردازند، خود را به موارد ایمن و شناخته شده محدود می‌کنند.
از راهکارهایی که می‌توان برای غلبه بر ترس از شکست استفاده کرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمرکز مجدد بر شکست به‌عنوان یک فرصت یادگیری
- تمرین برای تحمل عدم قطعیت و نقص
- تمرین برای به وجود آمدن فرایند خلاقیت بدون توجه به نتیجه نهایی
2-2# کمال‌گرایی
کمال‌گرایی یکی دیگر از موانع رایج خلاقیت است؛ زیرا می‌تواند افراد را به سمت تعیین استانداردهای غیرواقعی بالا و به تعویق‌انداختن کار به‌جای اقدام سوق دهد.
میل به انجام کارهای بی‌عیب‌ونقص می‌تواند فلج‌کننده باشد و کاوش ایده‌های جدید را محدود کند.
نکات زیر را می‌توان برای مدیریت کمال‌گرایی به کار گرفت:
- اهداف واقع‌بینانه و قابل‌دستیابی را تعیین کنید.
- نقص را به‌عنوان بخشی از فرایند خلاقیت بپذیرید.
- برای شناسایی افکار کمال‌گرایانه غیرمنطقی، بازتاب خود را تمرین کنید.
3-2# خودخواهی بیش از حد
انتقاد از خود و خودخواهی بیش از حد می‌تواند موانع مهمی بر سر راه خلاقیت باشد.
هنگامی که افراد بیش از حد به خود سخت می‌گیرند، توانایی آنها برای کاوش آزادانه و آزمایش بدون محدودیت کاهش می‌یابد.
همچنین خودخواهی بیش از حد، انرژی خلاق را از بین می‌برد و باعث ایجاد موانع ذهنی می‌شود.
از راهبردهای مقابله با خودخواهی مفرط، به موارد زیر را می‌توان اشاره کرد:
- شفقت و خودپذیری را تمرین کنید.
- افکار خود انتقادی منفی را بشناسید و به چالش بکشید.
- ذهنیت رشد را در خود پرورش دهید و از اشتباهات درس بگیرید.
4-2# کمبود وقت
کمبود وقت یک مانع عملی است که می‌تواند جزو موانع خلاقیت باشد.
زمانی که افراد احساس می‌کنند دائماً تحت‌تأثیر تعهدات و مسئولیت‌های خود قرار می‌گیرند، پیداکردن زمان و انرژی برای اختصاص‌دادن خود به فعالیت‌های خلاق دشوار است.
خلاقیت برای شکوفا شدن نیاز به زمان و مکان دارد، بنابراین کمبود زمان می‌تواند یک مانع مهم باشد.
نکات زیر را می‌توان برای مدیریت کمبود وقت، به کار برد:
- فعالیت‌های خلاقانه را در برنامه روزانه اولویت‌بندی کنید.
- محدودیت‌ها را تعیین کنید و به تعهداتی که در اولویت نیستند نه بگویید.
- حتی در لحظات کوتاهی از وقت آزاد، محیطی مناسب برای خلاقیت ایجاد کنید.
5-2# سازگاری
سازگاری یک مانع روان‌شناختی است که می‌تواند با تشویق به پذیرش هنجارها و قراردادهای تثبیت شده به جای زیر سؤال بردن و به چالش کشیدن وضعیت موجود، مانع خلاقیت شود.
افرادی که به‌شدت به هنجارهای اجتماعی و فرهنگی پایبند هستند، می‌توانند توانایی خود را در تفکر خلاقانه و منحصربه‌فرد مهار کنند.
راه‌های شکستن سازگاری به شرح زیر هستند:
- هنجارها و باورهای تثبیت شده را زیر سؤال ببرید.
- دیدگاه‌ها و نظرهای مختلف را بررسی کنید.
- تنوع و شمول را تشویق کنید تا امکان بیان ایده‌های متنوع را فراهم نمایید.
6-2# سفتی ذهنی
سفتی ذهنی به عدم انعطاف‌پذیری در تفکر اشاره دارد که سازگاری با ایده‌های جدید و رویکردهای خلاقانه را دشوار می‌کند.
افراد دارای سفتی ذهنی تمایل دارند به الگوهای تثبیت شده تفکر بچسبند و ابهام و دوسوگرایی را رد کنند که می‌تواند توانایی آنها را برای نوآوری و خلق محدود کند.
راه‌های افزایش انعطاف‌پذیری ذهنی عبارت‌اند از:
- گشودگی به تجربیات و دیدگاه‌های جدید را تمرین کنید.
- به طور فعال باورها و مفروضات دیرینه را به چالش بکشید.
- تحمل ابهام و عدم قطعیت را پرورش دهید.
7-2# نداشتن الهام
فقدان الهام یکی از رایج‌ترین موانع خلاقیت است؛ زیرا می‌تواند شروع ایده‌های خلاقانه را دشوار کند.
وقتی افراد احساس می‌کنند انگیزه و یا انرژی خلاقانه ندارند، پیداکردن جرقه‌ای که خلاقیت آنها را هدایت می‌کند، دشوار است.
فقدان الهام می‌تواند منجر به بلوک‌های خلاقانه و رکود شود.
برای الهام‌گرفتن می‌توان موارد زیر را در نظر گرفت:
- برای برانگیختن خلاقیت، تجربیات و محیط‌های جدید را کاوش کنید.
- مشاهده دقیق و تأمل در دنیای اطراف خود را تمرین کنید.
- با سایر اشکال هنر و بیان خلاق ارتباط برقرار کنید تا الهام بگیرید.
8-2# انتقاد بیش از حد بیرونی
انتقاد بیش از حد بیرونی می‌تواند با تضعیف اعتمادبه‌نفس و عزت نفس افراد به عنوان مانعی در برابر خلاقیت عمل کند.
وقتی ایده‌های خلاقانه دائماً توسط دیگران مورد قضاوت و پرسش قرار می‌گیرند، افراد تمایلی برای به اشتراک گذاشتن افکار خود و ابراز خلاقیت خود ندارند.
ترس از ردشدن می‌تواند کاوش ایده‌های نوآورانه را محدود کند.
راه‌های مقابله با انتقاد خارجی به‌شرح زیر هستند:
- با انتقاد مخرب مرزهای سالمی را تعیین کنید.
- به دنبال بازخورد و حمایت سازنده از افراد قابل‌اعتماد باشید.
- در مواجهه با انتقادات منفی، اعتمادبه‌نفس را تمرین کنید.
9-2# عدم تنوع در محیط
فقدان تنوع در محیط می‌تواند خلاقیت را با کاهش فرصت‌های مواجهه با دیدگاه‌ها و تجربیات جدید محدود کند.
وقتی افراد اطراف خود را با افرادی با دیدگاه‌های مشابه احاطه می‌کنند، می‌توانند در الگوهای فکری همگن و محدود قرار بگیرند.
تنوع در محیط با ترویج تعدد ایده‌ها و رویکردها، خلاقیت را تشویق می‌کند.
نکاتی برای ارتقای تنوع در محیط عبارت‌اند از:
- فعالانه به دنبال قرارگرفتن در معرض فرهنگ‌ها و نظرات مختلف باشید.
- برای گسترش چشم‌انداز در جوامع و گروه‌های مختلف شرکت کنید.
- تنوع و شمول را به‌عنوان محرک‌های خلاقیت و نوآوری ارزش‌گذاری کنید.
10-2# نداشتن انگیزه
فقدان انگیزه می‌تواند مانع بزرگی برای خلاقیت باشد؛ زیرا می‌تواند انگیزه و انرژی لازم برای شروع پروژه‌های خلاقانه را مهار کند.
وقتی افراد فاقد انگیزه هستند، متعهدشدن به فرایند خلاقانه و اصرار در یافتن راه‌حل‌های نوآورانه برای آنها دشوار است.
انگیزه نقش اساسی در تولید ایده‌های خلاقانه و اجرای آنها دارد.
از راهکارهای زیر می‌توان در بهبود انگیزه استفاده کرد:
- اهداف الهام‌بخش و معنادار تعیین کنید.
- از افراد و کارهای خلاقانه‌ای که تحسین می‌کنید، الهام بگیرید.
- دستاوردهای کوچک را جشن بگیرید و نگرش مثبتی را نسبت به فرایند خلاق حفظ کنید.
11-2# خود محدودیتی
خود محدودیتی به تمایل افراد به ایجاد موانعی که خود تحمیلی بر روی خلاقیت خود دارند، اطلاق می‌شود.
این جزء از موانع خلاقیت، می‌تواند از طریق افکار منفی یا تصورات محدودکننده از خود که پتانسیل خلاق فرد را محدود می‌کند، آشکار شود.
خود محدودیتی می‌تواند مانع مهمی در مسیر رهایی خلاقیت باشد.
راه‌های غلبه بر محدودیت خود عبارت‌اند از:
- باورهای محدودکننده در مورد توانایی‌های خلاقانه خود را شناسایی کنید و به چالش بکشید.
- پذیرش خود و اعتمادبه‌نفس را تمرین کنید.
- به‌جای کمبود و محدودیت، طرز فکر فراوانی و امکان را در پیش بگیرید.
12-2# عدم استراحت و مراقبت از خود
عدم استراحت و مراقبت از خود می‌تواند از مهم‌ترین موانع خلاقیت باشد؛ زیرا می‌تواند انرژی فیزیکی و ذهنی لازم برای فرایند خلاقیت را کاهش دهد.
هنگامی که افراد بیش از حد کار می‌کنند، استرس دارند یا از رفاه خود غفلت می‌کنند، توانایی آنها برای ایجاد ایده‌های خلاقانه به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
استراحت و مراقبت از خود برای حفظ خلاقیت با ظرفیت کامل ضروری است.
نکات زیر را برای اولویت‌بندی استراحت و مراقبت از خود در نظر داشته باشید:
- روال خواب منظم را تنظیم کنید و به زمان استراحت احترام بگذارید.
- تکنیک‌های آرام‌سازی و مدیریت استرس مانند مدیتیشن و تمرکز حواس را تمرین کنید.
- زمانی را به فعالیت‌هایی اختصاص دهید که به سلامت جسمی، عاطفی و ذهنی شما کمک می‌کنند.
13-2# عدم اعتمادبه‌نفس
فقدان اعتمادبه‌نفس می‌تواند مانع مهمی برای خلاقیت باشد؛ زیرا می‌تواند اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس لازم برای بیان ایده‌های خلاقانه را به طور آشکار و با اطمینان تضعیف کند.
هنگامی که افراد به توانایی‌های خود شک می‌کنند و احساس ناامنی می‌کنند، می‌توانند انگیزه‌های خلاقانه خود را سرکوب کنند و پتانسیل نوآوری خود را محدود کنند.
از راهکارهای تقویت اعتمادبه‌نفس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افکار منفی و خود انتقادی را با جملات تأکیدی مثبت به چالش بکشید.
- شواهدی از دستاوردها و توانایی‌های خلاقانه گذشته خود جمع‌آوری کنید.
- در مواجهه با شک و ناامنی، خودپذیری و تأیید خود را تمرین کنید.
14-2# موانع بیرونی
موانع بیرونی، مانند کمبود منابع، محیط نامطلوب یا محدودیت‌های ساختاری، می‌توانند به‌عنوان موانع خلاقیت عمل کنند و دسترسی به فرصت‌ها و حمایت‌های لازم برای تقویت نوآوری را دشوار کنند.
غلبه بر این موانع ممکن است به‌تنهایی دشوار باشد و ممکن است نیاز به تغییر در محیط و شرایط خارجی داشته باشد.
راه‌های مقابله با موانع بیرونی عبارت‌اند از:
- موانع خاص را شناسایی کنید و به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه برای غلبه بر آنها باشید.
- به دنبال پشتیبانی و منابع خارجی مانند مربیان، شبکه‌های حرفه‌ای یا بودجه باشید.
- از تغییرات یا اصلاحات ساختاری که برابری و دسترسی را در زمینه خلاق ترویج می‌کند، حمایت کنید.
15-2# عدم تمرین و پشتکار
فقدان تمرین و پشتکار می‌تواند مانع مهمی برای خلاقیت باشد؛ زیرا تولید ایده‌های نوآورانه و تحقق پروژه‌های خلاقانه مستلزم زمان، تلاش و فداکاری مداوم است.
وقتی افراد به طور منظم خلاقیت خود را تمرین نمی‌کنند و در مواجهه با چالش‌ها به‌راحتی تسلیم می‌شوند، می‌توانند رشد خلاقیت خود را کاهش دهند.
برای پرورش تمرین و پشتکار می‌توان موارد زیر را در نظر گرفت:
- روال منظم تمرین خلاقانه ایجاد کنید و زمانی را به فعالیت‌های خلاقانه اختصاص دهید.
- با چالش‌های خلاقانه، بااراده و پشتکار روبه‌رو شوید.
- موفقیت‌های کوچک را جشن بگیرید و از شکست‌ها درس بگیرید تا به طور مداوم پیشرفت کنید.
3# تاکتیک‌های غلبه بر موانع خلاقیت
تفکر خلاق موفق مستلزم آن است که از موانعی آگاه باشید که ممکن است خلاقیت شما را تضعیف کند و شما را از ارائه ایده‌های نوآورانه و یافتن راه‌حل‌های جدید عالی برای مشکلات باز دارد.
برای غلبه بر موانع خلاقیت، ضروری است که شروع به «فکر خارج از چارچوب» کنید، در جاده‌هایی که عادت ندارید سفر کنید، از منطقه آسایش خود خارج شوید و شیوه‌های آشنا را کنار بگذارید.
خوشبختانه، تاکتیک‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای کمک به حذف موانع خلاقیت که ممکن است با آن مواجه شوید، استفاده کنید.
1-3# تعصبات و پیش فرض‌های خود را به چالش بکشید.
تعصب تمایل به یک روش فکری است.
تعصب به این معنی است که شما از همان ابتدا به یک‌جهت خاص متمایل می‌شوید.
شما تمایل دارید آنچه را که می‌خواهید باور کنید، بپذیرید و تمایلی به درنظرگرفتن نظرات دیگران ندارید.
این بدیهی است که می‌تواند تأثیر منفی بر تفکر خلاق شما داشته باشد.
برای غلبه بر این مانع، مهم است که هر مشکلی را که با آن مواجه هستید از زوایای مختلف بررسی کنید.
2-3# از فرآیندهای فکری مختلف برای تولید ایده‌ها و راه حل‌ها استفاده کنید.
در این مرحله از استفاده بیش از حد از همان فرایند فکری قدیمی که همیشه استفاده می‌کردید، خودداری کنید.
فرایند فکری راهی است که ایده‌های دیگری را در یک سکانس به شما پیشنهاد می‌کند.
ابتدا، با فرایند فکری که معمولاً خودتان استفاده می‌کنید، آشنا شوید.
ممکن است شما یک متفکر بسیار تحلیلی باشید، یا شاید بیشتر غریزی یا شهودی باشید.
وقتی فهمیدید که چگونه فکر می‌کنید، شروع کنید به مشاهده اینکه دیگران چگونه فکر می‌کنند.
این شما را آزاد می‌کند تا مانند دیگران فکر کنید که می‌تواند به شما کمک کند تا خطوط جدید تحقیق در مورد یک مشکل خاص را کشف کنید و راه‌حل‌های نوآورانه ارائه دهید.
3-3# از “ثابت عملکردی” اجتناب کنید.
«تثبیت عملکردی» ناتوانی در نگاه کردن فراتر از نحوه عملکرد یا طراحی یک شیء برای عملکرد است.
با این طرز تفکر، از قاشق فقط می‌توان برای هم زدن یا نوشیدن مایعات استفاده کرد.
با آگاهی از «ثابت عملکردی» و خطری که این رویکرد برای متفکران خلاق دارد، می‌تواند ذهن شما را به روی روش‌های جدید نگاه کردن و استفاده از اشیا باز کند.
این می‌تواند تأثیر مثبتی بر ذهن خلاق شما داشته باشد و شما را در تلاش برای یافتن راه‌حل‌های خلاقانه بیشتر سوق دهد.
4-3# برنامه روزانه خود را تغییر دهید.
انجام کارهای مشابه هر روز و بارهاوبارها می‌تواند تأثیر مخربی بر خلاقیت شما داشته باشد.
تغییراتی که ایجاد می‌کنید لازم نیست چشمگیر باشند؛ زیرا حتی تغییرات کوچک می‌توانند اوضاع را متزلزل کنند و منجر به انفجار خلاقیت شوند.
به عنوان مثال، سعی کنید محل کار خود را چند بار در هفته تغییر دهید.
حتی اگر همان کار را انجام می‌دهید، انجام آن در محیط جدید می‌تواند به شما کمک کند چیزهایی را که ممکن است نادیده گرفته‌اید، کشف کنید یا مشکلات را از دید دیگری ببینید.
هنگامی که چند روال جدید را امتحان کردید، آنهایی را که برای شما مفید هستند حفظ کنید؛ اما به یاد داشته باشید که وقتی خلاقیت شما کاهش یافت، دوباره اوضاع را تغییر دهید.
5-3# ریسک‌های خلاقانه بپذیرید.
این شجاعت می‌خواهد که اولین کسی باشید که به یک ایده یا راه‌حل جدید فکر می‌کند.
شما نمی‌توانید مطمئن باشید که آیا کارساز خواهد بود یا پذیرفته می‌شود یا حتی مردم آن را مضحک می‌دانند.
با این وجود، توانایی ریسک‌کردن با نوآوری و حل مشکل همراه است.
پس شجاع باشید، ایده‌های خود را مطرح کنید و به دنبال راه‌های جدید انجام کارها و غلبه بر موانع خلاقیت باشید.
سخن آخر
اغلب تعاریف خلاقیت از توانایی ایجاد پاسخ‌های جدید به مشکلات و چالش‌ها صحبت می‌کند.
ایده‌ها و راه‌حل‌های خلاقانه نیز زمانی به وجود می‌آیند که به چیزی به شیوه‌ای متفاوت یا معمولی یا از منظری متفاوت فکر می‌کنیم.
اگر بخواهیم خلاقیت را تشویق کنیم، در این صورت کمک می‌کند که بدانیم چه چیزی آن را از وقوع باز می‌دارد یا مانع می‌شود.
موانع خلاقیت تنوع فراوانی دارد که لازمه جلوگیری از هر کدام آگاهی و شناخت این موانع و روش‌های مقابله با آن‌هاست که هر مدلی تدابیر خاصی را می‌طلبد و تاکتیک خاصی را باید به کار برد.
درباره نویسنده : معصومه آذری
نظرتون درباره این مقاله چیه؟
ما رو راهنمایی کنید تا اون رو کامل تر کنیم و نواقصش رو رفع کنیم.
توی بخش دیدگاه ها منتظر پیشنهادهای فوق العاده شما هستیم.
