نیروگاه سیکل ترکیبی چیست و چه اجزایی دارد؟

نیروگاه سیکل ترکیبی به عنوان یکی از پیشرفته ترین و کارآمدترین روش های تولید برق در عصر حاضر، با ترکیب دو فناوری کلیدی، یعنی توربین های گازی و بخار، انقلابی در صنعت انرژی به وجود آورده است.

این نیروگاه ها نه تنها به دلیل بهره وری بالای خود در مصرف سوخت، بلکه به خاطر کاهش چشمگیر انتشارات کربنی و تأثیر مثبت بر محیط زیست، مورد توجه ویژه قرار گرفته اند.

در جهانی که نیاز به انرژی پایدار و تجدیدپذیر روز به روز افزایش می یابد، نیروگاه های سیکل ترکیبی به عنوان یک راه حل نوآورانه و مؤثر، نقش کلیدی در تأمین نیازهای انرژی کشورها ایفا می کنند.

در این مقاله، به بررسی اصول عملکرد، مزایا، چالش ها و اجزای تشکیل دهنده آن خواهیم پرداخت.

1# نیروگاه سیکل ترکیبی چیست؟ (Combined Cycle Power Plant)

نیروگاه سیکل ترکیبی (Combined Cycle Power Plant) یکی از انواع نیروگاه های حرارتی است که از سوخت های فسیلی برای تولید برق استفاده می کنند.

در نتیجه در دسته نیروگاه های تجدید ناپذیر قرار می گیرد.

اما چرا به این نیروگاه، سیکل ترکیبی گفته می شود؟

نیروگاه های سیکل ترکیبی از ترکیب دو سیکل برایتون (سیکل گازی) و رنکین (سیکل بخاری) برای تولید برق استفاده می کنند.

در واقع این نیروگاه ها از دو نیروگاه گازی و بخاری تشکیل شده اند.

به این صورت که ابتدا توربین گازی و سپس توربین بخار قرار گرفته است.

در ادامه به شرح عملکرد نیروگاه های سیکل ترکیبی می پردازیم.

2# نحوه عملکرد نیروگاه سیکل ترکیبی

همانطور که بالاتر اشاره شد نیروگاه های سیکل ترکیبی به طور همزمان از دو منبع انرژی برای تولید برق استفاده می کنند: توربین های گازی و بخار.

طی 5 مرحله اصلی این دو توربین فعالیت می کنند و باعث می شوند که به سیستم تولید برق با بهره وری بالای 60 درصد دست پیدا کنیم که به مراتب بیشتر از نیروگاه های سنتی است.

در ادامه به صورت خلاصه این مراحل را بررسی می کنیم.

1-2# مرحله اول

در ابتدا هوا توسط کمپرسور فشرده می شود.

هوای فشرده شده و سوخت به قسمتی به نام محفظه احتراق یا Combustion Chamber وارد می شود.

در این جا مانند محفظه احتراق اتومبیل، با ترکیب شدن سوخت و هوا و جرقه زدن، احتراق انجام می گیرد.

2-2# مرحله دوم

گاز حاصل از این احتراق (flue gas) که دمای بالایی هم دارد وارد مرحله بعدی یعنی توربین گاز (GT) شده و آن را به حرکت در می آورد.

شفت توربین گاز هم به ژنراتور متصل است که به این صورت چرخش توربین باعث چرخش ژنراتور شده و الکتریسیته تولید می شود.

3-2# مرحله سوم

از طرف دیگر Flue gas بعد از خروج از توربین گاز وارد قسمتی به نام بویلر بازیافت یا همان HRSG خواهد شد.

آب در لوله های بویلر بازیافت در حال حرکت است که flue gas که دمای بالایی دارد با ورود به این قسمت باعث تبخیر شدن آب شده و
سپس از طریق دودکش هایی از سیکل خارج می گردد.

4-2# مرحله چهارم

بخار آب تولید شده در این بخش از طریق لوله هایی وارد توربین بخار (ST) شده و باعث به حرکت در آمدن توربین می شود.

شفت این توربین هم به ژنراتور متصل بوده و چرخش توربین باعث حرکت شفت ژنراتور و در نهایت تولید برق می گردد.

در جا هایی که این نیروگاه ها در کنار پالایشگاه ها احداث شده اند، ممکن است مقداری از بخار تولید شده را خارج کرده و
در پالایشگاه ها استفاده کنند.

5-2# مرحله پنجم

در مرحله بعد، بخار آب پس از خروج از توربین بخار وارد قسمت کندانسور خواهد شد که
در آن جا میعان شده و دوباره به حالت مایع در می آید.

سپس به خنک کننده ها منتقل می شود تا دمای آن کاهش یابد.

بعد از آن که آب به حالت اول برگشت دوباره وارد لوله های بویلر بازیافت شده و این سیکل بسته ادامه پیدا می کند.

3# اجزای نیروگاه سیکل ترکیبی

تا این جا به طور کلی با ترتیب عملکرد نیروگاه سیکل ترکیبی آشنا شدید.

حال به توضیح مهم ترین تجهیزات تشکیل دهنده این نیروگاه ها خواهیم پرداخت:

1-3# بویلر بازیافت (Heat Recovery Steam Generator)

بویلر بازیافت یا به اختصار HRSG یک مبدل حرارتی است که از لوله های U شکل که دما و فشار در قسمت های مختلف آن متفاوت است تشکیل شده است.

درون لوله ها آب به صورت مایع در جریان است.

گاز خارج شده از توربین گاز با عبور از روی این لوله ها، موجب تبخیر آب می گردد.

در واقع این عمل با انتقال حرارت از طریق لوله های HRSG انجام می گیرد.

سنسورهای دما و فشاری که در HRSG وجود دارند، سیگنال های ارسال شده از توربین بخار را دریافت کرده و
برای تغییر فشار یا دمای بخار، سیگنال هایی را به سیستم کنترل می فرستند.

مهم ترین بخش های بویلر بازیافت شامل موارد زیر هستند:

1- اکونومایزر (Economizer)

اولین قسمتی که آب به حالت مایع با ورود به HRSG از آن عبور می کند و گرم می شود، economizer می باشد.

این قسمت آخرین مرحله عبور گاز از HRSG است که دمای کمتری دارد و پس از آن از دودکش خارج می شود.

2- تبخیر کننده (Evaporator)

قسمت دوم عبور آب، تبخیر کننده یا اواپراتور است که آب مایع در اینجا به دمای اشباع می رسد.

در بالای اواپراتور درام وجود دارد.

مخلوط اشباع وارد درام می شود و بخار تولید شده همان جا می ماند و آب مایع باقی مانده دوباره به قسمت پایین بر می گردد.

3- دی اریتور (Deaerator)

بالای درام، دی اریتور (Deaerator) وجود دارد که بخار تولید شده را هواگیری می کند.

این کار با از بین بردن ناخالصی های آب، علاوه بر این که باعث افزایش راندمان سیستم، از خوردگی لوله های HRSG جلوگیری می کند.

بعد از این مراحل، Super heater سپس Desuper heater و بعد Super heater قرار دارد.

Super heater ها بخار را به دمای super heat می رسانند و
desuper heater در صورت بالاتر بودن دمای بخار از دمای لازم، موجب کاهش دمای بخار می شوند.

اولین قسمتی که گاز خروجی از توربین گاز که دمای بسیار بالایی دارد با ورود به HRSG از آن عبور می کند، super heater 2 است.

4- داکت برنر (Duct Burner)

یک داکت است که روی آن تعدادی برنر (burner) وجود دارد و در صورتی که سیستم کنترل از سنسور ها سیگنالی را دریافت کند که
بخاری که در حال خروج از HRSG است، دمای مورد نظر را ندارد.

برنر ها روشن شده و مانند شعله های گاز، دمای بخار را افزایش می دهند.

بعد از طی مراحل بالا بخار آب از HRSG خارج می شود و به توربین بخار منتقل می گردد.

2-3# کندانسور (Condenser)

کندانسور یک چگالنده است که بخاری که از توربین بخار خارج می شود وارد آن شده و
در آن جا معیان رخ داده و آب دوباره به حالت مایع در می آید.

سپس به برج های خنک کننده منتقل می شود تا بتواند وارد HRSG شود.

عمل چگالش در کندانسور ها توسط آب خنک به دو صورت انجام می شود.

در نتیجه کندانسور ها به دو دسته تقسیم می شوند:

1- Jet Condenser

جت کندانسور ها دارای افشاننده هایی هستند که آب خنک از آن ها خارج و به داخل محفظه کندانسور پاشیده می شود.

پاشش آب خنک به بخار آبی که به کندانسور وارد می شود، باعث کاهش دمای آب و میعان آن می گردد.

2- Surface Condenser

در این نوع کندانسور ها، لوله هایی وجود دارد که آب خنک از آن ها عبور می کند.

دمای بخار آب با عبور از روی این لوله ها، کاهش یافته و میعان رخ می دهد.

3-3# خنک کننده (Cooling)

آبی که در کندانسور به حالت مایع درآمد، هم چنان دمای بالایی دارد و این دما برای ورود دوباره به سیکل باید کاهش یابد.

به همین دلیل آب پس از خروج از کندانسور به خنک کننده ها وارد می شود.

خنک کننده ها همان طور که از اسمشان پیداست وظیفه کاهش دمای آب را دارند.

کولینگ ها به چند صورت وجود دارند:

1- خنک کننده های یک بار گذر (Once through cooling system)

این کولینگ ها در نزدیکی آب دریا یا رودخانه قرار دارند و از آن استفاده می کنند.

در این حالت معمولا کولینگ و کندانسور یکی هستند.

2- خنک کننده های تر (Wet cooling system)

این خنک کننده ها برای کاهش دمای آب مایع شده، از آب استفاده می کنند و به سه نوع تقسیم می شوند:

• برج های خنک کننده با جریان مکانیکی هوا
• برج های خنک کننده با جریان طبیعی هوا
• برج های خنک کننده هیبریدی یا پیوندی

3- خنک کننده های خشک (Dry Cooling System)

این خنک کننده ها با جریان هوا عمل کاهش دما را انجام می دهند و به دو صورت وجود دارند:

• هلر (Heller)
• Air Cooling Condenser) ACC)

4# مزایای نیروگاه سیکل ترکیبی چیست؟

• بهره وری بالا:

نیروگاه های سیکل ترکیبی می توانند بهره وری بالای 60 درصد داشته باشند که این میزان بیشتر از نیروگاه های سنتی است.

• کاهش مصرف سوخت:

به دلیل استفاده همزمان از توربین های گازی و بخار، این نیروگاه ها مصرف سوخت را کاهش می دهند.

• کاهش انتشارات کربنی:

با استفاده بهینه از سوخت، این نیروگاه ها می توانند به کاهش گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا کمک کنند.

• پاسخ سریع به تغییرات بار:

این نیروگاه ها قادر به تأمین نیازهای متغیر انرژی هستند و می توانند به سرعت به تغییرات بار الکتریکی پاسخ دهند.

• انعطاف پذیری در سوخت:

امکان استفاده از سوخت های مختلف مانند گاز طبیعی، نفت و حتی بیوماس وجود دارد.

• کاهش هزینه های عملیاتی:

به دلیل بهره وری بالا و کاهش مصرف سوخت، هزینه های عملیاتی این نیروگاه ها معمولاً کمتر از نیروگاه های سنتی است.

5# معایب نیروگاه سیکل ترکیبی چیست؟

• هزینه های سرمایه گذاری بالا:

هزینه اولیه برای ساخت و راه اندازی نیروگاه های سیکل ترکیبی معمولاً بالا است.

• وابستگی به سوخت های فسیلی:

این نیروگاه ها معمولاً به سوخت های فسیلی وابسته هستند که می تواند به چالش های زیست محیطی منجر شود.

• نیاز به زیرساخت های پیچیده:

طراحی و نگهداری این نیروگاه ها نیازمند زیرساخت های فنی و مهندسی پیچیده است.

• مدیریت بخار و آب:

نیاز به منابع آب برای تولید بخار می تواند در مناطق با کمبود آب یک چالش بزرگ باشد.

• پتانسیل آلودگی:

در صورت عدم مدیریت مناسب، نیروگاه های سیکل ترکیبی می توانند به آلودگی هوا و آب منجر شوند.

• تأثیرات اجتماعی:

ممکن است تأسیس این نیروگاه ها بر جوامع محلی تأثیرات اجتماعی منفی داشته باشد، از جمله نگرانی های مربوط به بهداشت و محیط زیست.

با توجه به این مزایا و معایب، تصمیم گیری در مورد استفاده از نیروگاه های سیکل ترکیبی نیازمند ارزیابی دقیق شرایط محلی و نیازهای انرژی است.

6# چالش ها و فرصت های نیروگاه سیکل ترکیبی در ایران

نیروگاه های سیکل ترکیبی در ایران با چالش ها و فرصت های خاصی مواجه هستند.

یکی از بزرگ ترین چالش ها، وابستگی به منابع آب برای تولید بخار است که در برخی مناطق کشور به خصوص در شرایط کم آبی می تواند مشکل ساز باشد.

همچنین، با توجه به اینکه بیشتر تولید برق در ایران به سوخت های فسیلی وابسته است، این موضوع می تواند به مشکلات زیست محیطی و ناپایداری در تأمین انرژی منجر شود.

با این حال، ایران به عنوان یکی از کشورهایی که دارای منابع غنی گاز طبیعی است، فرصت های زیادی برای توسعه نیروگاه های سیکل ترکیبی دارد.

افزایش تقاضای انرژی در کشور و نیاز به کاهش آلودگی هوا، ضرورت بهره برداری از این نوع نیروگاه ها را بیشتر می کند.

به علاوه، با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی ایران، می توان از فناوری های نوین برای بهینه سازی عملکرد این نیروگاه ها استفاده کرد.

سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه، بهبود زیرساخت ها و همکاری با بخش خصوصی می تواند به افزایش کارایی و کاهش هزینه ها کمک کند.

همچنین، با توجه به روند جهانی به سمت انرژی های تجدیدپذیر، ایران می تواند از نیروگاه های سیکل ترکیبی به عنوان پل ارتباطی به سمت انرژی های پایدار و تجدیدپذیر استفاده کند.

در نهایت، با مدیریت صحیح و برنامه ریزی استراتژیک، نیروگاه های سیکل ترکیبی می توانند به یکی از ارکان های اصلی تأمین انرژی پایدار در ایران تبدیل شوند.