۹ مورد از انواع تست تاسیسات الکتریکی و ملاحظات ایمنی آن‌ها

تست تاسیسات الکتریکی یک جنبه حیاتی به منظور اطمینان از ایمنی، عملکرد سیستم‌ها و اجزای الکتریکی است.

چه در ساخت، چه در نصب و چه در تعمیر و نگهداری، این تست‌ها به شناسایی مشکلات احتمالی، تأیید انطباق با استانداردها و تضمین عملکرد بهینه کمک می‌کنند.

در این مقاله به بررسی تست تاسیسات الکتریکی، هدف از انجام آن، انواع تست تاسیسات الکتریکی، اهمیت تجهیزات مورد استفاده، ملاحظات ایمنی و بررسی‌های دوره‌ای تست تأسیسات الکتریکی خواهیم پرداخت.

1# تست تاسیسات الکتریکی چیست؟

هر یک از تست‌های تاسیسات الکتریکی نقش مهمی در اطمینان از ایمنی، عملکرد و کارایی سیستم‌های الکتریکی ایفا می‌کند.

در بسیاری از موارد، تأسیسات الکتریکی علائم فرسودگی و پارگی را نشان نمی‌دهند و
بزرگترین خطرات الکتریکی از درون وسایل هستند، خطراتی که تنها با آموزش صحیح و تجهیزات آزمایشی قابل تشخیص هستند و اینجا است که بازرسی‌های حرفه‌ای وارد می‌شوند.

آزمایشات و بازرسی‌های الکتریکی برای تعیین این که آیا یک نصب برای هدف مناسب (و ایمن) باقی می‌ماند یا خیر، طراحی شده است.

این فرآیند که به عنوان EICR (گزارش وضعیت تأسیسات الکتریکی) شناخته می‌شود، برای شناسایی آسیب‌ها، نقص‌ها و خرابی‌ها قبل از این که فرصت رشد و به وجود آمدن هرگونه تهدید را داشته باشند، استفاده می‌شود.

آزمایش و بازرسی منظم مهم است به عنوان یک صاحب خانه، تنظیم یک EICR هر ده سال یکبار توصیه می‌شود تا مطمئن شوید که تأسیسات الکتریکی سازه شما ایمن باقی مانده است.

از سوی دیگر، برای مالکان و صاحبان املاک تجاری، آزمایش هر پنج سال یکبار برای اطمینان از این که شما با مقررات برق مطابقت دارید، اجباری است.

توجه به این نکته ضروری است که EICR فقط توسط یک متخصص کاملاً ثبت نام شده و آموزش دیده انجام می‌شود.

1-1# علل اهمیت تست تاسیسات الکتریکی

تست تاسیسات الکتریکی چندین هدف حیاتی را انجام می‌دهد:

• اطمینان از ایمنی پرسنل و تجهیزات
• بررسی انطباق با استانداردها و مقررات صنعت
• شناسایی عیوب احتمالی قبل از خرابی
• حفظ عملکرد بهینه سیستم‌های الکتریکی
• افزایش طول عمر قطعات و سیستم‌های الکتریکی

2-1# زمان انجام تست تأسیسات الکتریکی

تست تأسیسات الکتریکی معمولاً در مراحل مختلفی انجام می‌شود:

• در حین ساخت قطعات الکتریکی
• پس از نصب سیستم‌های الکتریکی
• به عنوان بخشی از تعمیر و نگهداری معمول
• به دنبال تعمیرات یا اصلاحات
• هنگام عیب یابی مشکلات الکتریکی

2# هدف از تست تاسیسات الکتریکی چیست؟

تست تاسیسات الکتریکی به افراد این امکان را می‌دهد تا تعیین کنند که آیا این تأسیسات برای استفاده مداوم ایمن هستند یا نیاز به تعمیر یا تعویض دارند و شامل یک بازرسی بصری برای بررسی شکستگی‌ها، ترک‌ها یا علائم گرمای بیش از حد، تست مدارهای خاص و در نهایت، ارزیابی کیفیت اتصال به زمین و سایر اتصالات است.

هدف اصلی این است که:

• اطمینان حاصل کنید که تأسیسات الکتریکی به اندازه کافی ایمن هستند که تا بازرسی بعدی مورد استفاده قرار گیرند.
• آن دسته از وسایل نصب شده که با آخرین مقررات مطابقت ندارند را مشخص کنید.
• تأسیساتی که ممکن است، بیش از حد گرم شوند (و به صورت بالقوه منجر به آتش سوزی الکتریکی شوند) یا باعث برق گرفتگی شوند، شناسایی شود.
• ارائه سابقه‌ای از وضعیت تأسیسات که به ویژه برای مالکان و به منظور برآوردن الزامات ایمنی قانونی مهم است.

هنگامی که تمامی تست‌ها کامل شدند، گواهی EICR به فرد داده خواهد شد که نتایج را به تفصیل بیان می‌کند و به افراد این امکان را می‌دهد که تعیین کنند کدامیک از تأسیسات الکتریکی (در صورت وجود) یک تهدید بالقوه است.

اگر یک مورد رضایت بخش باشد، ادامه استفاده از آن بی خطر است؛ اما اگر رضایت بخش نباشد، باید اقدامات اصلاحی برای اصلاح هرگونه مشکل و رساندن آن به استانداردها انجام شود.

به عنوان صاحب ملک تجاری یا صاحب خانه، انجام منظم تست PAT نیز توصیه می‌شود.

این تست برای تعیین ایمنی وسایل قابل حمل بر خلاف تأسیسات الکتریکی استفاده می‌شود و هر 6 تا 12 ماه بسته به تعداد دفعات استفاده از دستگاه توصیه می‌شود.

1-2# الزامات و مقررات قانونی

در بسیاری از حوزه‌های قضایی، بازرسی‌های برق اجباری است و توسط قوانین و مقررات خاصی تنظیم می‌شود.

این الزامات برای اجرای استانداردهای ایمنی و جلوگیری از حوادث، ایجاد شده‌اند.

رعایت این مقررات به منظور جلوگیری از مجازات و عواقب قانونی بسیار مهم است.

این امر بسیار مهم است که با قوانین و مقررات محلی حاکم بر بازرسی‌های برق در منطقه خود آشنا شوید.

2-2# مزایای بازرسی‌های منظم

بازرسی منظم برق، مزایای متعددی را به همراه دارد.

اولاً، آن‌ها به شناسایی مسائل و خطرات احتمالی قبل از تبدیل شدن به مشکلات بزرگ کمک می‌کنند و خطر حوادث الکتریکی و آتش سوزی را کاهش می‌دهند.

ثانیاً، بازرسی‌ها از عملکرد بهینه سیستم‌های الکتریکی اطمینان لازم را به دست می‌آورد که می‌تواند به جلوگیری از خرابی‌های پرهزینه و خرابی تجهیزات کمک کند.

علاوه بر این، بازرسی‌ها با آگاهی از این که سیستم‌های الکتریکی آن‌ها ایمن و مطابق با مقررات است، آرامش خاطر را برای صاحبان خانه و ساکنان ساختمان فراهم می‌کنند.

3# انواع تست تاسیسات الکتریکی

در ادامه با انواع تست تاسیسات الکتریکی آشنا خواهیم شد.

1-3# تست تداوم

یکی از انواع تست تاسیسات الکتریکی، تست تداوم است که هدف از این تست، تأیید وجود یک مسیر الکتریکی کامل در یک مدار یا المان است.

نحوه اجرای این تست به صورت زیر خواهد بود:

1. از مولتی متر یا تستر تداوم استفاده می‌کنیم.
2. تست اتصال به بررسی نقاط مورد آزمایش می‌پردازد.
3. مشاهده و ارزیابی لازم به منظور خواندن مقاومت کم یا بوق و صداهای قابل شنیدن انجام خواهد شد.

برنامه‌های کاربردی تست تداوم عبارت اند از:

• بررسی سیم‌ها یا اتصالات شکسته
• بررسی سیم کشی مناسب در تأسیسات برقی
• تست فیوز و کلید

2-3# تست مقاومت عایق

تست مقاومت عایق، از دیگر تست‌های تاسیسات الکتریکی است که هدف از انجام این آزمایش بررسی و اندازه گیری مقاومت عایق بین هادی‌ها یا بین هادی و زمین است.

نحوه اجرای آن به صورت زیر است:

1. استفاده از تستر مقاومت عایق (مگاهم متر)
2. اعمال ولتاژ DC بالا و اندازه گیری جریان حاصل از آن
3. محاسبه مقاومت با استفاده از قانون اهم

برنامه‌های کاربردی تست مقاومت عایق نیز به صورت زیر هستند:

• ارزیابی وضعیت عایق کابل
• تشخیص نفوذ رطوبت در سیستم‌های الکتریکی
• ارزیابی سلامت کلی موتورها و ترانسفورماتورها

3-3# تست مقاومت زمین (تست چاه ارت)

تست مقاومت زمین نیز یکی از این تست‌ها است که هدف از انجام آن، بررسی و اندازه گیری مقاومت سیستم اتصال زمین است.

نحوه اجرای آن نیز به صورت زیر خواهد بود:

1. استفاده از تستر مقاومت زمین
2. استفاده از روش‌های مختلف مانند تست سقوط پتانسیل یا بدون خطر
3. اندازه گیری مقاومت بین الکترود زمین و خود زمین

برنامه‌های کاربردی تست مقاومت زمین به صورت زیر است:

• اطمینان از زمین مناسب برای ایمنی و حفاظت در برابر صاعقه
• بررسی انطباق با کدهای برق
• عیب یابی و بررسی عیوب زمین

4-3# تست ولتاژ

تست ولتاژ از دیگر موارد تست تاسیسات الکتریکی است و هدف از آن، تست و اندازه گیری اختلاف پتانسیل الکتریکی بین دو نقطه در مدار است.

نحوه اجرای آن نیز به صورت زیر خواهد بود:

1. با استفاده از یک ولت متر یا مولتی متر (که روی حالت ولتاژ تنظیم شده، انجام می‌شود.)
2. اتصال پروب به نقاط در حال اندازه گیری
3. خواندن مقدار ولتاژ نمایش داده شده روی کنتور

برنامه‌های کاربردی تست ولتاژ نیز به صورت زیر خواهند بود:

• بررسی ولتاژ مناسب تغذیه
• عیب یابی افت ولتاژ در مدارها
• بررسی ولتاژ باتری

5-3# آزمون جریان

تست جریان به عنوان یکی از آزمایشات مورد نیاز در تست تاسیسات الکتریکی استفاده می‌شود و هدف از آن، ارزیابی و اندازه گیری جریان بار الکتریکی از طریق یک هادی است.

نحوه اجرای تست جریان به صورت زیر است:

1. با استفاده از آمپرمتر یا کلمپ متر
2. با قرار دادن کنتور به صورت سری در مدار یا بستن در اطراف هادی
3. خواندن مقدار فعلی نمایش داده شده بر روی متر

برنامه‌های کاربردی تست جریان به شرح زیر هستند:

• اندازه گیری جریان بار در سیستم‌های الکتریکی
• شناسایی مدارهای اضافه بار
• تشخیص مشکلات موتور و ترانسفورماتور

6-3# تجزیه و تحلیل کیفیت توان

تجزیه و تحلیل کیفیت توان نیز یکی از انواع تست تاسیسات الکتریکی است که هدف از تجزیه و تحلیل کیفیت توان، ارزیابی ویژگی‌های منبع الکتریکی است تا اطمینان حاصل شود که استانداردهای لازم را برآورده می‌کند.

نحوه اجرای این نوع تست نیز به صورت زیر خواهد بود:

1. استفاده از تحلیلگر کیفیت توان
2. اتصال آنالایزر به سیستم قدرت
3. نظارت بر پارامترهای مختلف در طول زمان

برنامه‌های کاربردی تست تجزیه و تحلیل کیفیت توان نیز به صورت زیر است:

• شناسایی منابع اختلالات الکتریکی
• بهینه سازی بهره‌وری انرژی
• جلوگیری از آسیب دیدن تجهیزات به دلیل کیفیت پایین برق

7-3# تست امپدانس حلقه زمین

از دیگر تست‌های تأسیسات الکتریکی می‌توان به تست امپدانس حلقه زمین اشاره کرد که هدف از این آزمایش، اندازه گیری امپدانس مسیری است که یک جریان خطا را در صورت بروز خطای زمین طی خواهد کرد.

نحوه اجرای تست امپدانس حلقه زمین به صورت زیر است:

1. استفاده از تستر امپدانس حلقه زمین
2. اتصال تستر به مدار مورد آزمایش
3. اندازه گیری امپدانس حلقه خطا

برنامه‌های کاربردی آن نیز عبارت اند از:

• بررسی اثربخشی دستگاه‌های حفاظت مدار
• اطمینان از رعایت استانداردهای ایمنی برق
• شناسایی اتصالات با مقاومت بالا در مسیر خطا

8-3# تست RCD یا تست دستگاه جریان باقیمانده

تست RCD که مخفف عبارت Residual Current Device و به معنای دستگاه جریان باقیمانده است، یکی از انواع تست تأسیسات الکتریکی است و هدف از انجام تست RCD، تأیید عملکرد صحیح دستگاه‌های جریان باقی مانده است که از جمله اجزای ایمنی حیاتی در سیستم‌های الکتریکی هستند.

نحوه اجرای تست دستگاه یا کلید جریان باقی مانده به صورت زیر است:

1. استفاده از تستر RCD
2. شبیه سازی وضعیت خطا
3. اندازه گیری زمان حرکت و جریان RCD

برنامه‌های کاربردی این نوع تست نیز به صورت زیر خواهند بود:

• تضمین حفاظت در برابر شوک الکتریکی
• بررسی انطباق با مقررات ایمنی برق
• تست دوره ای RCD در تأسیسات

9-3# تست قطبیت

تست قطبیت یا پلارتیه از دیگر انواع تست تاسیسات الکتریکی است و هدف از انجام تست قطبیت، اطمینان از این مورد است که هادی‌ها به ترمینال‌های صحیح در پریزها و دستگاه‌های برق متصل هستند.

نحوه اجرای تست قطبیت عبارت است از:

1. استفاده از تستر قطبیت یا مولتی متر
2. بررسی اتصالات در پریزها، سوئیچ‌ها و سایر نقاط پایانی
3. بررسی اتصال و شناسایی هادی‌های برق، خنثی و زمین به درستی

برنامه‌های کاربردی پلارتیه به شرح زیر است:

• جلوگیری از خطرات ایمنی به دلیل قطبیت معکوس
• اطمینان از عملکرد صحیح تجهیزات پلاریزه
• بررسی صحیح سیم کشی در حین نصب یا نگهداری

4# اهمیت تجهیزات تست مناسب

دقت و قابلیت اطمینان از تست تأسیسات الکتریکی به شدت به کیفیت و کالیبراسیون تجهیزات مورد استفاده در تست بستگی دارد.

ملاحظات کلیدی برای تجهیزات تست به صورت زیر هستند:

• دقت: تجهیزاتی را با دقت کافی برای اندازه‌گیری‌های مورد نیاز انتخاب کنید.
• رتبه بندی ایمنی: مطمئن شوید که تجهیزات لازم برای سطوح ولتاژ مورد آزمایش رتبه بندی شده‌اند.
• کالیبراسیون: به صورت منظم تجهیزات را به منظور حفظ دقت، کالیبره کنید.
• عملکرد: تجهیزاتی را انتخاب کنید که در صورت امکان چندین آزمایش را بتوانند، انجام دهند.
• دوام: شرایط محیطی را در نظر بگیرید که در آن آزمایش انجام خواهد شد.

1-4# انواع متداول تجهیزات تست الکتریکی

انواع تجهیزاتی که معمولاً به منظور تست تأسیسات الکتریکی استفاده می‌شوند، عبارت اند از:

• مولتی متر
• تستر RCD
• کلمپ متر
• تستر امپدانس حلقه
• تستر عایق
• تستر میدان زمین
• آنالایزر کیفیت قدرت

5# ملاحظات ایمنی در تست تاسیسات الکتریکی

تست تاسیسات الکتریکی، شامل کار با ولتاژها و جریان‌های بالقوه خطرناک است.

ایمنی باید همیشه در اولویت باشد.

شیوه‌های ایمنی کلیدی در تست تأسیسات الکتریکی به صورت زیر هستند:

• از تجهیزات حفاظت فردی مناسب (PPE) استفاده کنید.
• از آموزش مناسب برای همه پرسنل به منظور انجام تست تأسیسات الکتریکی، اطمینان لازم را به دست آورید.
• هنگام کار روی تجهیزات، رویه‌های قفل – تاگوت را بررسی کنید.
• قبل از استفاده، از سالم بودن تجهیزات تست تأسیسات الکتریکی اطمینان لازم را به دست آورید.
• هرگز به تنهایی روی سیستم‌های ولتاژ بالا کار نکنید.
• از خطرات فلاش قوس الکتریکی در سیستم‌های پر انرژی آگاه باشید.

6# تفسیر نتایج آزمون

تفسیر صحیح نتایج آزمایش برای تصمیم گیری آگاهانه در مورد سیستم‌های الکتریکی بسیار مهم است.

دستورالعمل‌های عمومی برای تفسیر نتایج به صورت زیر خواهند بود:

• نتایج را با مشخصات سازنده یا استانداردهای صنعت مقایسه کنید.
• زمینه آزمون را در نظر بگیرید. (به عنوان مثال، شرایط محیطی یا سن سیستم)
• به دنبال روند نتایج آزمون دوره ای باشید.
• نتایج حاصل از آزمون‌های مختلف را برای یک ارزیابی جامع به هم مرتبط کنید.
• هنگامی که نتایج مبهم یا نگران کننده هستند، با کارشناسان مشورت کنید.

7# مسائل رایج شناسایی شده توسط تست تاسیسات الکتریکی

مسائلی رایجی که توسط تست تاسیسات الکتریکی شناسایی خواهند شد، عبارت اند از:

• ولتاژ: عرضه نامناسب ولتاژ یا افت ولتاژ
• جریان: بار نامتعادل و مدار بار اضافه
• RCD :RCD معیوب و رتبه بندی نامناسب RCD
• پلاریزه یا قطبیت: قطبیت معکوس و سیم کشی نامناسب
• امپدانس حلقه زمین: مسیر خطا با مقاومت بالا و حفاظت از مدار به صورت نامناسب
• مقاومت زمین: ارت نامناسب و خوردگی الکترود ارت
• مقاومت عایق: عایق آسیب دیده و خراب و نفوذ رطوبت
• کیفیت توان: هارمونیک، نوسان ولتاژ و مسائل مرتبط با ضریب قدرت
• تداوم: کنداکتور شکسته و اتصالات نامناسب و شل

8# بررسی دوره‌ای تست تاسیسات الکتریکی

بررسی دوره ای تست تأسیسات الکتریکی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله موارد زیر:

• الزامات نظارتی
• استانداردهای صنعت
• توصیه‌های سازنده تجهیزات
• شرایط محیطی
• بحرانی بودن سیستم الکتریکی

1-8# بررسی دوره ای تست‌های رایج

بررسی دوره ای تست تأسیسات الکتریکی رایج به صورت زیر است:

• سیستم مقاومت الکتریکی: هر 5 تا 10 سال یکبار
• سیستم‌های صنعتی و تجاری: هر ساله یا دو سال یکبار
• سیستم‌های بحرانی و مهم (همانند بیمارستان): هر فصل یا 6 ماه یکبار
• لوازم قابل حمل: به صورت سالانه یا حتی در مواردی قبل از هر استفاده
• تأسیسات جدید: قبل از اتصال

9# روندهای نوظهور در تست تاسیسات الکتریکی

زمینه تست تأسیسات الکتریکی با پیشرفت‌های تکنولوژیکی به صورت مداوم در حال پیشرفت هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• تجهیزات آزمایشی مجهز به اینترنت اشیا به منظور نظارت از راه دور و ثبت اطلاعات
• هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای نگهداری پیش ‌بینی‌ کننده بر اساس داده‌های آزمایشی
• تکنیک‌های تست غیرتهاجمی برای سیستم‌های پرقدرت
• ادغام واقعیت افزوده برای روش‌های آزمایش هدایت شده
• تمرکز بیشتر بر بهره وری انرژی و آزمایش کیفیت توان

سؤالات متداول

آیا هر 9 تست تاسیسات الکتریکی برای هر سیستم الکتریکی لازم است؟  

نه لزوما. تست‌های مورد نیاز به نوع سیستم، اجزای آن و مقررات قابل اجرا بستگی دارند.

به عنوان مثال، یک مدار خانگی ساده ممکن است فقط به تست‌های تداوم، مقاومت عایق و RCD نیاز داشته باشد، در حالی که یک سیستم صنعتی پیچیده ممکن است به هر 9 تست تأسیسات الکتریکی به علاوه تست‌های تخصصی اضافی نیز نیاز داشته باشد.

هر چند وقت یک بار باید تست تأسیسات الکتریکی انجام شود؟  

بررسی‌های دوره ای در تست تأسیسات الکتریکی بسته به نوع تجهیزات، استفاده از آن و مقررات قابل اجرا متفاوت خواهند بود.

به صورت کلی، سیستم‌های بحرانی باید بیشتر از سیستم‌های غیربحرانی آزمایش شوند (به عنوان مثال سالانه). برای راهنمایی‌های خاص، بهتر است به توصیه سازنده و کدهای برق محلی مراجعه کنید.

آیا این تست‌های تأسیسات الکتریکی را خود کاربر می‌تواند انجام دهد یا به یک متخصص نیاز است؟  

در حالی که برخی از تست‌های پایه (مانند تست تداوم) را می‌توان توسط افرادی که دانش و تجهیزات مناسب را دارند، انجام داد، بسیاری از تست‌های تأسیسات الکتریکی نیاز به تجهیزات و مهارت‌های تخصصی دارند.

به دلایل ایمنی و برای اطمینان از نتایج دقیق، به صورت کلی توصیه می‌شود که یک برق‌ کار یا مهندس برق واجد شرایط این آزمایش‌ها را انجام دهد، به ‌ویژه برای سیستم‌های پیچیده یا کاربردهای ولتاژ بالا.

اگر تست تأسیسات الکتریکی مشکلی را نشان داد، چه کاری باید انجام داد؟

اگر آزمایش مشکلی را آشکار کرد، اولین قدم این است که مشکل را به صورت کامل مستند کنید.

بسته به شدت مشکل، ممکن است لازم باشد، فوراً تجهیزات یا مدار آسیب دیده را برای ایمنی قطع کنید.

بهترین کار این است که برای تفسیر نتایج و تعیین اقدامات اصلاحی مناسب با یک برق کار یا مهندس واجد شرایط مشورت کنید.

هرگز اقدام به تعمیرات یا اصلاح نکنید؛ مگر این که صلاحیت انجام این کار را داشته باشید.