سلول چیست؟ (معرفی ۸ جزء اصلی سازنده یاخته)

سلول ها به عنوان کوچک ترین عضو بنیادی بدن موجودات زنده پیچیدگی های مخصوص به خودش را دارد که باعث طرح سوال “سلول چیست؟” در ذهن بسیاری از علاقه مندان این حوزه شده است.

این اعضای میکروسکوپی ساختمان داخلی فوق العاده ای دارند که هر یک از آن بخش ها وظیفه مهمی بر عهده دارند.

اگر شما هم می خواهید بدانید سلول چیست، چه ساختاری دارد و عملکرد آن در بدن انسان به چه صورت است؟ با ما همراه باشید.

1# سلول چیست؟ (Cell)

سلول (Cell) واحد ساختاری و اساسی زندگی است و همه موجودات زنده از سلول ها تشکیل شده اند که آن ها ممکن است از یک سلول (تک سلولی) یا تعداد زیادی از سلول ها (چند سلولی) تشکیل شده باشند.
سلول ها با اینکه کوچکترین واحد ساختار بدن یک موجود زنده هستند، بسیار پیچیده هستند و اجزای آن ها عملکردهای مختلفی را در یک موجود زنده انجام می دهند.

آن ها دارای اشکال و اندازه های مختلف هستند.

رابرت هوک اولین زیست شناسی بود که سلول ها را کشف کرد.

تعداد سلول ها از یک ارگانیسم به ارگانیسم دیگر ممکن است متفاوت باشد.

سلول ها با هم بافت هایی را ایجاد می کنند که خود اندام ها و در نهایت کل موجودات را تشکیل می دهند.

آن ها شامل چندین اندامک سلولی هستند که
عملکردهای تخصصی را برای انجام فرآیندهای حیاتی انجام می دهند.

هر اندامک ساختار خاصی دارد.

در فارسی نام دیگری برای سلول ها انتخاب شده و به یاخته معروف است.

تا این جای مطلب متوجه شدیم که سلول چیست. در ادامه به ساختار داخلی آن می پردازیم.

2# منظور از ساختار داخل سلول چیست؟

انواع سلول ها می توانند بسیار متفاوت به نظر برسند و نقش های متفاوتی را در بدن ایفا کنند.

سلول ها با یکدیگر متفاوت هستند و هرکدام ساختار خاصی دارند و
به آن اجزای داخلی “اندامک” گفته می شود.

در ادامه برخی از مهم ترین آن ها را ذکر می کنیم:

1-2# هسته (Nucleus)

هسته را می توان اندام اصلی سلول نام برد.

به طور معمول یک هسته در هر سلول وجود دارد؛ اما این همیشه صدق نمی کند.

به عنوان مثال یاخته های عضلانی اسکلتی دارای دو هسته هستند.

هسته حاوی مقدار بیشتری از DNA سلول است و مقدار کمی از آن در میتوکندری قرار دارد.

این اندامک پیام هایی ارسال می کند که به سلول می گوید رشد کند، تقسیم شود یا بمیرد.

هسته توسط غشایی از بقیه سلول جدا می شود.

2-2# غشای سلولی (Cell Membrane)

به این غشا، غشای پلاسمایی نیز می گویند.

غشای سلولی از یاخته حمایت و محافظت می کند،
حرکت مواد داخل و خارج یاخته ها را کنترل می کند و
باعث می شود که سلول از محیط خارجی فاصله داشته باشد.

غشای سلولی در همه سلول ها وجود دارد.

در واقع پوشش بیرونی یک سلول است که
در آن تمام اندامک های دیگر مانند سیتوپلاسم و هسته محصور شده اند.

از نظر ساختار، غشای سلولی یک غشای متخلخل (دارای منافذ) است؛
یعنی اجازه حرکت مواد به داخل و خارج یاخته، انتخابی است.

علاوه بر این، غشای سلولی از اجزای سلول در برابر آسیب و نشت مواد محافظت می کند.

این ساختار دیوارمانند، بین دو سلول و همچنین بین سلول و محیط اطراف آن قرار دارد.

گیاهان بی حرکت هستند؛
بنابراین ساختار سلولی آن ها برای محافظت از آن ها در برابر عوامل خارجی مناسب است.

دیواره سلولی به تقویت این عملکرد کمک می کند.

3-2# سیتوپلاسم (Cytoplasm)

سیتوپلاسم یک ماده غلیظ، شفاف و ژله مانند است که در داخل غشای سلولی وجود دارد.

سیتوپلاسم داخل سلول است که هسته را احاطه می کند و
حدود 80 درصد آن را آب تشکیل می دهد و
شامل اندامک ها و یک مایع ژله ای به نام سیتوزول می باشد.

بسیاری از واکنش های مهمی که در یاخته اتفاق می افتد در سیتوپلاسم رخ می دهد.

4-2# لیزوزوم ها و پراکسی زوم ها (Lysosomes and Peroxisomes)

هر دو در اصل کیسه ای از آنزیم ها هستند.

لیزوزوم ها حاوی آنزیم هایی هستند که
مولکول های بزرگ از جمله قسمت های قدیمی سلول ها و مواد خارجی آن ها را تجزیه می کنند.

پراکسی زوم ها حاوی آنزیم هایی هستند که مواد سمی از جمله پراکسید را از بین می برند.

5-2# اسکلت سلولی (Cytoskeleton)

اسکلت سلولی را می توان داربست یاخته دانست؛ زیرا به حفظ شکل صحیح سلول کمک می کند.

با این حال برخلاف داربست های معمولی، اسکلت سلولی انعطاف پذیر است.

اسکلت سلولی در تقسیم سلولی و تحرک آن نیز نقش دارد؛
همچنین در جذب مواد از خارج سلول به داخل سلول نیز موثر است.

در جابجایی مواد در داخل سلول نیز نقش دارد.

6-2# شبکه آندوپلاسمی (Endoplasmic Reticulum)

شبکه آندوپلاسمی (ER) مولکول های درون سلول را پردازش کرده و
به انتقال آن ها به مقصد نهایی خود کمک می کند.

به طور خاص پروتئین ها را سنتز، اصلاح و منتقل می کند.

دو نوع شبکه آندوپلاسمی داریم:

• شبکه آندوپلاسمی خشن (Rough Endoplasmic Reticulum)
• شبکه آندوپلاسمی نرم (Smooth Endoplasmic Reticulum)

7-2# دستگاه گلژی (Golgi Apparatus)

هنگامی که مولکول ها توسط شبکه آندوپلاسمی پردازش می شوند، به دستگاه گلژی منتقل می شوند.

دستگاه گلژی در بسته بندی مواد نیز مسئول است.

8-2# میتوکندری (Mitochondria)

میتوکندری ها اغلب به عنوان نیروگاه سلول شناخته می شوند؛
زیرا به تبدیل انرژی از غذای مصرفی ما به انرژی مورد نیاز سلول که آدنوزین تری فسفات (ATP) است، کمک می کند.

با این حال، میتوکندری تعدادی وظیفه دیگر نیز دارد؛
از جمله ذخیره کلسیم و نقش در مرگ سلولی (آپوپتوز).

3# تقسیم سلولی چیست؟

در بدن ما دائما یاخته ها جایگزین یکدیگر می شوند.

سلول ها باید به دلایل متعددی تقسیم شوند؛ از جمله رشد یک موجود زنده و جایگزینی سلول مرده.

دو نوع تقسیم سلولی وجود دارد:

• میتوز
• میوز

1-3# میتوز سلول چیست؟ (Mitosis)

میتوز نحوه تقسیم اکثر سلول های بدن است.

سلول “والد” به دو سلول “دختری” تقسیم می شود.

هر دو سلول دختری، کروموزوم های یکسانی با یکدیگر و والد دارند و
آن ها به عنوان دیپلوئید شناخته می شوند؛ زیرا دارای دو نسخه کامل از کروموزوم ها هستند.

2-3# میوز سلول چیست؟ (Meiosis)

میوز سلول های جنسی را ایجاد می کند؛ مانند اسپرم مردان و سلول های تخمک زنان.

در میوز، بخش کوچکی از هر کروموزوم شکسته می شود و به کروموزوم دیگری می چسبد.

این روند را ترکیب ژنتیکی می نامند.

این بدان معناست که هر یک از سلول های جدید دارای مجموعه ای منحصر به فرد از اطلاعات ژنتیکی هستند.

این فرآیند باعث ایجاد تنوع ژنتیکی می شود.

بنابراین به طور خلاصه، میتوز به رشد کمک می کند و
میوز باعث می شود که همه ما از نظر ژنتیکی منحصر به فرد و متفاوت باشیم.

4# انواع سلول

دانشمندان به جای این که سلول ها را بر اساس اندازه یا شکل آن ها گروه بندی کنند،
آن ها را بر اساس نحوه بسته بندی مواد ژنتیکی طبقه بندی می کنند.

یاخته ها انواعی دارند؛ اما همگی در یک جهت حرکت می کنند و یک هدف مشترک دارند.

انواع سلول ها عملکردهای متفاوتی را انجام می دهند.

بر اساس ساختار سلولی، دو نوع سلول وجود دارد:

• پروکاریوت ها
• یوکاریوت ها

1-4# سلول پروکاریوتی چیست؟ (Prokaryotic Cell)

اگر DNA درون سلول از سیتوپلاسم جدا نشود، آن سلول یک پروکاریوت است.

سلول های پروکاریوت هسته ندارند.

در عوض برخی از پروکاریوت ها مانند باکتری ها دارای ناحیه ای در داخل سلول هستند که
مواد ژنتیکی آزادانه به حالت معلق درآمده اند.

همه آن ها میکروارگانیسم های تک سلولی هستند.

اندازه آن ها بین 0.1 تا 0.5 میکرومتر متغیر است.

پروکاریوت ها به طور کلی از طریق تقسیم شدن دوتایی که نوعی تولید مثل غیرجنسی است، تولید مثل می کنند.

2-4# سلول یوکاریوتی چیست؟ (Eukaryotic Cell)

این سلول ها یک هسته واقعی و مشخص دارند.

اندازه آن ها بین 10 تا 100 میکرومتر متغیر است.

برخی از یوکاریوت ها مانند آمیب ها، موجودات آزاد و تک سلولی هستند و
سایر سلول های یوکاریوتی بخشی از موجودات چند سلولی هستند؛
مانند همه گیاهان و حیوانات.

این سلول ها تولید مثل جنسی و غیرجنسی دارند.

البته برخی از ویژگی های متضاد بین سلول های گیاهی و جانوری که هر دو جزء سلول های یوکاریوتی هستند وجود دارد.

سلول های گیاهی حاوی کلروپلاست و واکوئل مرکزی هستند؛
در حالی که سلول های جانوری این گونه نیستند.