عبور از مشکلات پروژههای ساختمانی مستلزم توافقات قوی و با ساختار مناسب است.
یکی از گزینههای محبوب در این میان، قرارداد سرجمع است که به عنوان قرارداد مبلغ مقرر نیز شناخته میشود.
یک قرارداد سرجمع قیمت ثابتی را برای تکمیل یک پروژه ساختمانی ارائه میکند.
این نوع قرارداد ساختوساز که به آن قرارداد مبلغ تعیین شده نیز گفته میشود، سادگی را هم برای مالکان و هم برای پیمانکاران فراهم میکند و اغلب برای پروژههایی با محدوده کاری مشخص استفاده میشود.
در زیر، نحوه کارکرد قرارداد سرجمع، نمونههای قرارداد سرجمع و مزایا و معایب این نوع قرارداد را از نزدیک بررسی خواهیم کرد.
1# قرارداد سرجمع چیست؟
بر اساس یک قرارداد سرجمع که بهعنوان قرارداد با مبلغ مقرر نیز شناخته میشود، مالک پروژه مشخصات صریح کار را ارائه میدهد و پیمانکار قیمت ثابتی را برای پروژه ارائه میدهد.
این قراردادها مالک را ملزم میکنند تا قبل از اینکه پیمانکار بتواند قیمتی را تعیین نماید، نقشهها، طرحها، مشخصات و زمانبندی پروژه را تکمیل کند.
سپس پیمانکار هزینههای مواد، ابزار، نیروی کار و هزینههای غیرمستقیم مانند سربار و حاشیه سود را تخمین میزند و قیمت پیشنهادی ارائه میکند.
اگر هزینههای نهایی پروژه کمتر از برآورد کنتاکتور باشد، سود آنها افزایش مییابد و اگر برآورد خیلی کم باشد، پیمانکار متضرر میشود.
با این حال، توانایی مالی صاحب پروژه در هر دو سناریو بیتأثیر است.
مبلغ سرجمع به نحوه قیمتگذاری پروژه بهجای شرایط پرداخت اشاره دارد.
با این قراردادها، پرداخت معمولاً بهصورت اقساطی انجام میشود.
این پرداخت میتواند در صورت برآوردهشدن معیارهای پروژه یا در پیشرفت پروژه، منظم (مانند ماهانه) باشد.
برای اصلاح قرارداد سرجمع، صاحبان پروژه باید سند سفارش تغییر را ارائه کنند که پیمانکار باید آن را به همراه هرگونه تغییر قیمت تأیید کند.
این امر باعث میشود قراردادهای سرجمع تا حدودی انعطافناپذیر باشند؛ اما این قرارداد، قیمت قابل اعتمادی برای مالکان و درآمد قابل اعتماد برای پیمانکاران فراهم میکند و آنها را به یکی از محبوبترین انواع قراردادهای ساختوساز تبدیل میکند.
پیمانکاران و صاحبان پروژه اغلب از خود میپرسند، “تفاوت بین قراردادهای قیمت ثابت و مبلغ سرجمع چیست؟” به بیان ساده، این اصطلاحات قابل تعویض هستند و دو نام برای یک مفهوم هستند.
با این حال، تفاوتهای اساسی بین قراردادهای سرجمع و سایر قراردادهای ساختوساز وجود دارد.
2# زمان استفاده از قرارداد سرجمع
قراردادهای سرجمع در پروژههای ساختمانی استاندارد هستند؛ اما برای هر موقعیتی مناسب نیستند.
این قراردادها برای پروژههایی با طرحهای نهایی، محدودهها و زمانبندیهای مشخص و مستندات مناسب کلیه ارزیابیها و سایر فعالیتهای پیش از ساخت بهترین کارایی را دارند.
این جنبهها برای اینکه پیمانکار بتواند هزینههای پروژه را تخمین بزند و مبلغ سرجمع را به طور دقیق ارائه دهد، بسیار مهم هستند.
این توافقنامهها برای پروژههای ساده با پیمانکاران فرعی، پارامترهای خاص و خطر کم مشکلات پیشبینینشده مناسب هستند.
هنگامی که همه این عناصر در یک راستا قرار میگیرند، قراردادهای سرجمع، توافقی بدون عارضه را ارائه میدهند که هم صاحبان پروژه و هم پیمانکاران میتوانند بهراحتی آن را درک کنند و روی آن توافق نمایند.
3# روند قراردادهای سرجمع
قرارداد سرجمع با تعیین قیمت ثابت برای تمام فعالیتهای مربوط به ساختوساز عمل میکند.
در اینجا نحوه عملکرد آنها بهطورکلی آمده است:
1-3# تشکیل قرارداد
در ابتدا، محدوده دقیق کار، مشخصات و نقشهها تهیه میشود.
یک محدوده کار واضح و دقیق (SOW) مشخص میکند که چه کاری انجام خواهد شد، جزئیات عملکرد و نیاز به مواد و تجهیزات چیست.
این مستندات بسیار مهم هستند؛ زیرا اساس قرارداد را تشکیل میدهند و محدوده واضحی از انتظارات و محصولات قابل تحویل را مشخص میکنند و تعیین آن به کاهش ابهامات و به حداقل رساندن خطر اختلاف کمک مینماید.
2-3# پیشنهاد و توافق
پیمانکاران الزامات پروژه را بهتفصیل در محدوده کاری تعریف شده در بالا تجزیهوتحلیل میکنند و پیشنهادهای خود را ارائه میدهند.
پیمانکار برنده موظف است بدون توجه به هزینههای واقعی انجام شده، پروژه مشخص شده را با قیمت ثابت توافق شده تکمیل کند.
قطعیترین ویژگی قرارداد سرجمع ماهیت قیمت ثابت آن است.
کل هزینه پروژه، قیمت کل ثابتی است که قبل از شروع پروژه توافق شده است و این قیمت شامل تمام نیروی کار، مواد، تجهیزات و خدمات میشود.
این قیمت معمولاً تغییر نمیکند، مگر اینکه تغییراتی در محدوده از طریق دستورات تغییر ایجاد شود.
3-3# تخصیص ریسک
در قراردادهای سرجمع، بیشترین ریسک از مالک پروژه به پیمانکار منتقل میشود.
پیمانکار مسئول مدیریت هزینهها و تضمین تحویل پروژه در چارچوب توافقنامههای سرجمع تعیینشده، از جمله پوشش هرگونه مازاد بر هزینه است.
برعکس، اگر تکمیل پروژه در بودجه باشد، پیمانکار از این صرفهجویی سود میبرد.
4-3# برنامه پرداخت
پرداختها معمولاً بر اساس نقاط عطف پروژه یا بر اساس یک برنامه از پیش تعیین شده انجام میشود که به مدیریت جریان نقدی هم برای مالک و هم برای پیمانکار کمک میکند.
به طور کلی پرداختهای پیشرفت معمول است که در آن مالک بر اساس کار انجام شده در فواصل زمانی منظم (بهعنوانمثال، ماهانه) به پیمانکار پرداخت میکند.
5-3# تغییر دستورات
تغییرات در کار یا انحراف از برنامههای اولیه معمولاً مستلزم دستورات تغییر است.
اینها به طور جداگانه مورد مذاکره قرار میگیرند و میتوانند منجر به تعدیل قیمت قرارداد شوند.
این دستورات معمولاً برای تطبیق تغییرات در محدوده کار، شرایط پروژه یا مسائل غیرمنتظره و شرایط پیشبینی نشدهای که در طول ساختوساز ایجاد میشوند، در نظر گرفته میشود.
همه طرفهای درگیر باید درباره دستورات تغییر مذاکره و توافق کنند.
دستورات تغییر یک جنبه حیاتی است؛ زیرا برای جلوگیری از اختلاف و اطمینان از ارتباط شفاف باید بهدقت مدیریت شوند.
6-3# تکمیل و بسته شدن
پس از اتمام پروژه، پیمانکار باید نشان دهد که کار تمام تعهدات قراردادی و استانداردهای کیفیت را برآورده میکند.
پرداختهای نهایی پس از اطمینان از تکمیل رضایتبخش تمام جنبههای پروژه پردازش میشود.
4# انواع قراردادهای سرجمع
قرارداد سرجمع در دو حالت معمول وجود دارد که این دو حالت بهصورت زیر است:
- قراردادهای با قیمت ثابت
- قراردادهای مبلغ تعیین شده
1-4# قراردادهای با قیمت ثابت
در این نوع قرارداد سرجمع، پیمانکار متعهد میشود که پروژه را با قیمت مشخص و توافقی تکمیل کند.
این نوع قرارداد به ویژه زمانی مفید است که محدوده پروژه بهوضوح تعریف شده باشد و بعید است که تغییر کند.
در یک قرارداد با قیمت ثابت، پیمانکار کل هزینه پروژه را شامل کلیه مواد، نیروی کار، تجهیزات و سربار برآورد میکند.
سپس این تخمین به قیمت ثابتی تبدیل میشود که هم پیمانکار و هم کارفرما روی آن توافق میکنند.
پس از امضای قرارداد، پیمانکار مسئولیت مدیریت هرگونه تغییر در هزینهها را بر عهده دارد، به این معنی که آنها باید بودجه پروژه را بهدقت کنترل کنند تا از ضررهای مالی جلوگیری کنند.
استفاده از قرارداد با قیمت ثابت، اطمینان مشتریان را از آگاهی از تعهدات مالی خود از قبل فراهم میکند، در حالی که پیمانکاران در صورت مدیریت کارآمد پروژه، از پتانسیل سود بهرهمند میشوند.
2-4# قراردادهای مبلغ تعیین شده
قراردادهای مبلغ تعیین شده، اغلب بهجای قرارداد با مبلغ سرجمع استفاده میشوند.
در این نوع، پیمانکار پروژه را با مبلغ تعیین شده اجرا میکند.
درحالیکه این دو نوع ساختار شباهتهای زیادی دارند؛ اما تفاوتهایی نیز وجود دارد که قابل ذکر است.
واقعیت این است که هم قراردادهای سرجمع و هم قراردادهای مبلغ تعیین شده شامل یک قیمت ثابت برای تکمیل یک پروژه ساختمانی هستند.
با این حال، اصطلاح “مبلغ مقرر” بیشتر در صنایع و مناطق خاص برای تأکید بر ماهیت از پیش توافق شده و ثابت مبلغ قرارداد استفاده میشود.
هر دو قرارداد مبالغ سرجمع و قرارداد مبلغ مقرر شامل یک قیمت ثابت برای کل پروژه هستند.
هر دو به یک محدوده کار دقیق نیاز دارند که تمام وظایف، مواد و کار موردنیاز را مشخص میکند.
در هر دو قرارداد، پیمانکار ریسک مازاد هزینه را بر عهده میگیرد و باید پروژه را در چارچوب بودجه توافق شده مدیریت کند.
5# مزایای قراردادهای سرجمع
سادگی قرارداد سرجمع برای مالکان و پیمانکاران مزایایی را فراهم میکند.
برای درک بهتر مزایای این نوع قرارداد مزایای آن را برای صاحبان پروژه و پیمانکاران تفکیک کردیم:
1-5# مزایا برای صاحبان پروژه
قابلپیشبینی بودن قراردادهای سرجمع مزیت اصلی برای صاحبان پروژه است.
مالک میتواند انتظار داشته باشد که پروژه با بودجه و اغلب با سرعت بیشتری تکمیل شود تا پیمانکار بتواند منابع را به حداکثر برساند و در هزینههای نیروی کار صرفهجویی کند.
قراردادهای مبالغ سرجمع همچنین ریسک مالی کمی را برای مالکان به همراه دارند؛ زیرا پیمانکار مسئول هرگونه مازاد بر هزینه است.
این عوامل دریافت منابع مالی را برای صاحبان پروژه آسانتر میکند؛ زیرا وامدهندگان ترجیح میدهند پروژههای تعریف شده با هزینههای مشخص شده را تأمین کنند.
نظارت مالک بر قراردادهای سرجمع حداقل است؛ زیرا مالک نیازی به پیگیری هزینهها ندارد.
همچنین، ساختار پرداخت قراردادهای مبالغ سرجمع معمولاً شامل پرداختهای منظم در تکرارهای خاص یا بهعنوان درصدی از کار انجام شده است که فرایندهای حسابهای پرداختنی را ساده میکند.
2-5# مزایا برای پیمانکاران
علیرغم افزایش ریسک مالی قراردادهای سرجمع در مقایسه با سایر انواع قراردادها، پیمانکاران با قرارداد سرجمع همچنان از مزایای بسیاری برخوردار میشوند.
بر اساس یک قرارداد سرجمع، صاحبان پروژه باید نقشههای نهایی و مستندات کامل را به پیمانکاران ارائه دهند که منجر به وظایف پروژه خطی و مشخص میشود.
همچنین قراردادهای سرجمع به کاغذبازی، مدیریت و حسابداری کمتری نیاز دارند و هزینههای اداری را کاهش میدهند.
یکی دیگر از مزایای قراردادهای سرجمع این است که آنها از پیمانکاران نمیخواهند که نحوه محاسبه هزینههای مواد یا نیروی کار خود را افشا کنند و به آنها اجازه میدهد تا تخمینهایی را با حد ضررهای کافی برای جلوگیری از تجاوز به بودجه ارائه دهند.
اگر پروژه زیر بودجه تمام شود، پیمانکار سود را نگه میدارد.
6# معایب قراردادهای سرجمع
با در نظر گرفتن تمام مزایا، قرارداد سرجمع میتواند برای مالکان و پیمانکاران نیز مضراتی داشته باشد.
1-6# معایب برای صاحبان پروژه
مالکان باید طرحهای تکمیل شده و طرحهای نهایی شده را ارسال کنند و به آن پایبند باشند که این پروژه را غیرقابلانعطاف میکند و در صورت نیاز به تغییر، قراردادهای مبالغ سرجمع استفاده از فرایند سفارش تغییر رسمی و مقدار قابلتوجهی از مدارک را شرط میکنند.
همچنین این خطر وجود دارد که مبلغ بیشتری برای پوشش هزینههای پیمانکار در شرایط پیشبینینشده دریافت شود.
به طور مشابه، پیمانکاران میتوانند از مواد نامرغوب استفاده کنند یا هزینهها را کاهش دهند تا سود خود را از قیمت ثابت افزایش دهند.
به همین دلیل عاقلانه است که مالکان در اسناد پیش از ساخت که به پیمانکار ارائه میکنند، مصالح را مشخص کنند.
2-6# معایب برای پیمانکاران
پیمانکاران هزینههای بیش از حد بودجه را متحمل میشوند که میتواند منجر به سود شود.
در صورت نیاز به انجام اصلاحات، پیمانکاران نیز در مضرات زمانبر اسناد سفارش تغییر سهیم هستند.
7# اهمیت قراردادهای سرجمع
قراردادهای سرجمع نقش مهمی در حوزه مذاکرات قراردادی دارند.
آنها سطحی از وضوح و ثبات مالی را ارائه میدهند که در برنامهریزی و بودجهبندی پروژه بسیار ارزشمند است.
با توافق بر سر قیمت ثابت، هر دو طرف – مشتری و پیمانکار – میتوانند از مذاکرات مالی مکرر که با توافقنامههای هزینه متغیر همراه است، اجتناب کنند.
این اطمینان برنامهریزی مالی و تخصیص منابع بهتر را تسهیل میکند و از جریان روانتر پروژه اطمینان میدهد.
8# تغییرات در قرارداد سرجمع
تغییرات در قرارداد سرجمع، محرکهای رایج اختلافات در پروژههای ساختمانی هستند.
در قراردادهای سرجمع، هرگونه تغییر در طرح، محدوده یا هزینهها یک تغییر در نظر گرفته میشود.
شایعترین علل تغییرات عبارتاند از:
- اشتباهات طراحی، حذف و مغایرت
- تفسیر نادرست از طرحها
- تغییرات مشخصات
- افزایش یا کاهش مقدار مواد لازم
در این تغییرات، دو نوع تنوع وجود دارد.
تغییرات سودمند هزینهها را کاهش میدهد یا حذف میکند، زمانبندی را کوتاه میکند یا پروژه را بهبود میبخشد که میتواند برای مالکان و پیمانکاران موهبت باشد.
تغییرات مضر بر هزینهها، زمان و سایر جنبههای پروژه تأثیر منفی میگذارد، مانند کشف یک گذرگاه آب اصلی غیرمنتظره که منجر به تعمیرات اساسی در طرحهای ساختوساز اصلی میشود.
درهرصورت، برخی تغییرات نیاز به درخواست سفارش تغییر رسمی از طرف مالک یا پیمانکار دارند. سفارشهای تغییر باید شامل چهار نکته کلیدی باشد:
- شرح جامع اصلاح درخواستی
- یک توجیه معتبر برای تغییر
- برآورد هزینههای تغییر پیشنهادی
- توضیحی در مورد تأثیری که تغییر پیشنهادی میتواند در تاریخ اتمام پروژه داشته باشد
تغییرات نمیتوانند اتفاق بیفتند مگر اینکه همه طرفین با شرایط جدید موافقت کنند.
این اغلب مستلزم مذاکراتی است که میتواند برای مدتی ادامه داشته باشد و کار را متوقف کند.
قرارداد سرجمع برای کاهش قابلتوجه تغییرات طراحی شده است؛ اما اگر جزئیات نادیده گرفته شده یا شرایط غیرقابلپیشبینی وجود داشته باشد، تغییرات همچنان میتوانند رخ دهند.
اطمینان از در دسترسبودن همه مواد، طراحی و نقشه دقیق و اینکه همه به طور کامل پروژه را درک میکنند، میتواند از مالکان و پیمانکاران پروژه در برابر تغییرات زمان و هزینه محافظت کند.
9# نمونه ساختوساز قرارداد سرجمع
ایجاد یک قرارداد سرجمع بهدرستی و اجرای کامل آن ضروری است؛ اما قرارداد سرجمع در ساختوساز چگونه میتواند باشد؟
ایجاد و اجرای صحیح یک قرارداد سرجمع برای یک پروژه ساختمانی چیزی شبیه به این است:
برای نمونه در نظر بگیرید که صاحب پروژه برای افزایش فضای موجودی نیاز به ساخت سوله ذخیرهسازی دارد، بنابراین برای این کار به یک پیمانکار مراجعه میکند.
مالک قبلاً طرح و نقشه ساختمانی را تکمیل و بررسیهای لازم را انجام داده و مجوزهای لازم را دریافت کرده است.
در طرح ساختوساز، مالک پروژه همچنین متذکر میشود که مایل است از یک برند سیمانی خاص استفاده کند.
پیمانکار اسناد و مدارک را ارزیابی میکند و محاسبه میکند که هزینه کار و مواد چقدر خواهد بود.
او سیمان گرانتری را که مالک درخواست کرده است، در نظر میگیرد و مقداری بافر برای هزینههای پیشبینی نشده در نظر میگیرد.
سپس مبلغ دیگری را برای پوشش سربار و سود به برآورد نهایی پروژه اضافه میکند.
مالک پروژه با قیمت و قرارداد سرجمع موافقت میکند شرایط قرارداد بهصورت زیر است:
- بهاندازه کافی محدوده پروژه را مشخص میکند.
- شامل کنترلهای اصلاح پروژه قوی است.
- قیمتی را بیان میکند که شامل تمام هزینههای مربوط به پروژه میشود.
- جزئیات مربوط به هزینههای مختلف اضافی بر عهده چه کسی است.
- مبالغ موقت و کارهای مرتبط را مشخص میکند.
- شامل تاریخ تکمیل تخمینی میشود.
هر دو طرف با شرایط قرارداد موافق هستند. کار که باید شش ماه طول بکشد شروع میشود.
مالک هر ماه یکششم هزینه را پرداخت میکند.
در نیمهراه پروژه، صاحب پروژه تصمیم میگیرد تا کفپوش کاشی را روی بتن نصب کند.
این خارج از محدوده قرارداد اصلی است، بنابراین مالک دستور تغییر رسمی را ارائه میدهد که پیمانکار بررسی میکند و سپس برآورد جدیدی برای پروژه ارائه میدهد.
مالک پروژه موافقت میکند و کار ادامه دارد.
نصب کاشی تاریخ تکمیل تخمین زده شده را دو هفته به عقب میاندازد و هزینههای نیروی کار را برای پیمانکار افزایش میدهد؛ اما مبلغ اضافی که از طریق دستور تغییر با آن موافقت شده بود، از سود پیمانکار محافظت میکند.
وقتی پروژه کامل شد، پیمانکار موفق شد با بودجه کمتری وارد شود و سود اضافی برای او فراهم کند.
10# تفاوت قرارداد سرجمع و با قرارداد فهرست بهایی
قرارداد سرجمع یک قرارداد با قیمت ثابت است که در آن پیمانکار موافقت میکند پروژه را با مبلغ مشخصی تکمیل کند.
این نوع قرارداد معمولاً زمانی استفاده میشود که محدوده کار به خوبی تعریف شده باشد و خطر تغییرات یا شرایط پیشبینینشده کمی وجود داشته باشد.
مزیت قرارداد با مبلغ سرجمع این است که از نظر هزینه اطمینان را ایجاد میکند؛ زیرا پیمانکار مسئول هرگونه مازاد بر هزینه است.
با این حال، پیمانکار ممکن است یک مقدار احتمالی را در قیمت قرارداد لحاظ کند تا خطرات احتمالی را در نظر بگیرد.
از سوی دیگر، قرارداد فهرست بهایی بر اساس مقادیر کار انجام شده است که به ازای هر واحد کار، قیمت از پیش تعیین شدهای به پیمانکار پرداخت میشود.
این نوع قرارداد اغلب زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که محدوده کار نامشخص باشد یا زمانی که احتمال تغییرات وجود دارد.
مزیت قرارداد فهرست بهایی این است که امکان انعطاف پذیری را فراهم میکند؛ زیرا به پیمانکار بر اساس مقادیر واقعی کار انجام شده پرداخت میشود.
با این حال، اگر مقدار کار بیشتر از حد انتظار باشد، خطر افزایش هزینه وجود دارد.
هنگام تصمیم گیری در مورد استفاده از یک قرارداد با مبلغ سرجمع یا یک قرارداد فهرست بهایی، مهم است که سطح ریسک موجود و قطعیت دامنه کار را در نظر بگیرید.
اگر دامنه کار به خوبی تعریف شده باشد و خطر تغییرات یا شرایط پیشبینینشده کمی وجود داشته باشد، ممکن است یک قرارداد سرجمع مناسب باشد.
از سوی دیگر، اگر محدوده کار نامشخص باشد یا احتمال تغییرات وجود داشته باشد، ممکن است قرارداد فهرست بهایی مناسبتر باشد.
جمع بندی
قراردادهای سرجمع به دلیل توانایی آنها در تعیین قیمت ثابت برای محدوده کامل یک پروژه، در نتیجه معیاری از ثبات و وضوح مالی به طور مکرر در صنعت ساختوساز استفاده میشود.
با این حال، درحالی که آنها مدیریت بودجه و تخصیص ریسک را ساده میکنند، این قراردادها نیاز به درک کامل و مدیریت استراتژیک برای هدایت چالشها و مزایای ذاتی خود دارند.
اجرای صحیح یک قرارداد سرجمع میتواند منجر به اجرای کارآمد پروژه شود؛ اما نیاز به برنامهریزی دقیق، تعریف دقیق محدوده و مدیریت ریسک فعال دارد.
با مذاکره دقیق در مورد شرایط و آمادهشدن برای رویدادهای پیشبینینشده، صاحبان پروژه و پیمانکاران میتوانند از قراردادهای سرجمع برای تقویت مسئولیتپذیری متقابل و اطمینان از موفقیت پروژه استفاده کنند.
نظرتون درباره این مقاله چیه؟
ما رو راهنمایی کنید تا اون رو کامل تر کنیم و نواقصش رو رفع کنیم.
توی بخش دیدگاه ها منتظر پیشنهادهای فوق العاده شما هستیم.