دوره هفتم شورای تدوین مقررات ملی ساختمان با این رویکرد که این مقررات می‌بایست پاسخگوی همه جوانب فنی ساختمان، از مرحله طراحی تا بهره‌برداری و پایان عمر مفید ساختمان باشد، ضرورت تدوین مباحث جدید دیگری را در تکمیل موضوعات فنی موجود به تصویب رسانید.
مبحث 23 مقررات ملی، الزامات ترافیکی ساختمان‌ها که اکنون در دست جامعه مهندسین کشور است، یکی از مقررات تکمیلی در پلاک ساختمان و مرتبط با اندرکنش ساختمان و معابر پیرامون آن می‌باشد.
از آنجا که ترافیک و دسترسی‌ها نقش حیاتی در طراحی و عملکرد ساختمان‌ها دارند، مبحث 23 مقررات ملی با در نظر گرفتن اهداف تدوین مقررات ملی ساختمان و انطباق آن با نقش مهندسی ترافیک در ساختمان و پس از شناسایی مشکلات و آسیب‌های وضع موجود شهرها تدوین گردیده تا الزاماتی در جهت این مشکلات گردآوری نماید.
در ادامه بیشتر به مبحث 23 مقررات ملی خواهیم پرداخت.
1# مقدمه مبحث 23 مقررات ملی
بی‌توجهی به سفرهای تولید و جذب شده ساختمان، موجب بروز مشکلات ترافیکی در معابر پیرامونی آنها نظیر عدم تناسب بین عملکرد کاربری‌ها با ظرفیت شبکه نامتناسب بودن دسترسی‌ها، ایجاد گره‌های ترافیکی و مواردی از این قبیل شده است.
از این رو لازم است به ساختمان‌ها به عنوان سلول‌های شهری، از منظر ترافیکی که تولید می‌کنند، توجه شود.
تا ملاحظات لازم در طراحی ترافیکی آنها لحاظ گردد و در صورت لزوم تسهیلات جدید در شبکه معابر بلافصل ساختمان‌ها منظور و یا تغییراتی در کاربری‌ها و یا اجزای ساختمان و محوطه آن اعمال شود.
در غیر اینصورت اجزای ترافیکی ساختمان و شبکه معابر اطراف آن ممکن است امکان پاسخگویی به اثرات ترافیکی مستحدثات جدید را نداشته و عملکرد آنها با اثرات نامطلوبی همراه باشد.
ارزیابی ترافیکی و کاربرد عملی عارضه سنجی ساختمان به معنای پیش‌بینی، محاسبه و لحاظ کردن آثار ترافیکی ساختمان در داخل و محیط پیرامون آن در شهرها است.
2# اهداف مبحث 23 مقررات ملی ساختمان
همانطور که در متن کتاب آمده است، هدف از تدوین مبحث 23 مقررات ملی، تعیین ضوابط و مقررات ترافیکی مرتبط با ساختمان‌ها و شبکه معابر بلافصل اطراف ساختمان و در ورودی و خروجی محوطه‌های عبور وسایل نقلیه موتوری و عابرین و دوچرخه‌سواران است، به گونه‌ای که الزامات ترافیکی در طراحی ساختمان به نحوی مطلوب رعایت شود و نیز اثرات احداث ساختمان‌ها در حین ساخت و در دوره بهره برداری به حداقل ممکن کاهش یابد.
3# دامنه کاربرد مبحث 23 مقررات ملی ساختمان
در این مبحث، ضوابط مرتبط با دسترسی وسایل نقلیه و عابرین پیاده به ساختمان، مسیر حرکتی آنها در داخل ساختمان، مدیریت ترافیکی شبکه معابر بلافصل کارگاه و اصول اثرسنجی ارائه خواهد شده است.
این مبحث می‌تواند درباره احداث، بهسازی، بازسازی، تغییر کاربری، تعمیر، تخریب، توسعه، فعالیت‌های طراحی، اجرا، آزمایش، نگهداری و بهره برداری از ساختمان‌ها و شبکه معابر نیز کاربرد داشته باشد.
رعایت ضوابط و مقررات مبحث 23 مقررات ملی در ساختمان‌های واقع در دامنه شمول الزامی است.
سایر عملیات‌های عمرانی و ابنیه شهری مانند پل‌ها، تونل‌ها و حفاری‌های تاسیسات شهری مشمول مقررات این مبحث نمی‌شوند؛ ولی رعایت ضوابط ایمنی ترافیکی در حین عملیات اجرایی توصیه می‌شود.
همراه با این مبحث باید ضوابط کلیه مباحث ملی ساختمان رعایت شوند.
در این راستا روند صدور مجوزها، چگونگی حفاظت ساختمان در برابر آتش‌سوزی، الزامات عمومی ساختمان، الزامات ایمنی و حفاظت کار در حین اجرای ساختمان‌ها، الزامات علائم و تابلوها و پدافند غیرعامل به ترتیب مربوط به مباحث دوم، سوم، چهارم، دوازدهم، پانزدهم و بیستم مقررات ملّی ساختمان ملاک عمل خواهد بود.
در کلیه مواردی که ضوابط این مبحث دارای ابهام یا مسکوت می‌باشد، استعلام از دفتر مقررات ملّی ساختمان وزارت راه و شهرسازی ملاک عمل خواهد بود.
4# فهرست عنوان مطرح شده در مبحث 23 مقررات ملی
در مبحث 23 مقررات ملی ساختمان الزامات ترافیکی ساختمان در فصول و بخش‌های زیر ارائه شده است:
1-4# کلیات
- هدف و دامنه کاربرد
- تعاریف
- طبقه‌بندی معابر بلافصل ساختمان
- ساختمان‌های مشمول خدمات مهندسی ترافیک
2-4# اصول اثرسنجی ترافیکی ساختمان‌ها
- تعیین سطح خدمات و افق طرح
- تعیین محدوده بلافصل ساختمان
- بررسی عرضه (تسهیلات ترافیکی وضع موجود)
- شناخت تقاضا (تعیین سفرسازی)
- تحلیل و طراحی دسترسی‌های داخل عارضه مورد نظر
- تخصیص ترافیک ناشی از توسعه
- تعیین و تحلیل سطح سرویس معابر و تقاطع‌ها
- تحلیل وضعیت طرح دسترسی
3-4# ضوابط ترافیکی حین ساخت ساختمان‌ها
- کلیات
- الزامات مدیریت ترافیک حین ساخت
4-4# ضوابط ترافیکی داخل ساختمان‌ها
- گردش سواره در ساختمان و پارکینگ‌ها
- گردش پیاده در ساختمان
- تجهیزات هدایت ترافیکی و ایمنی مسیر داخل ساختمان‌ها و محوطه‌ها
5-4# ارائه ضوابط ترافیکی در شبکه معابر بلافصل ساختمان
- مشخصات فیزیکی و هندسی معابر بلافصل دسترسی
- مشخصات فیزیکی و هندسی پل رابط مابین سواره‌رو و پیاده‌رو
- دسترسی مسیرهای دوچرخه در معابر بلافصل به ساختمان
- ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی
- گذرگاه‌های عرضی هم‌سطح و غیرهمسطح عابر پیاده در محل احداث ساختمان با توجه به میزان تولید و جذب سفر ساختمان
- تجهیزات هدایت و ایمنی مسیر در معابر بلافصل کاربری‌ها
5# تعاریف مبحث 23 مقررات ملی
تعاریفی که در مبحث 23 مقررات ملی مورد استفاده قرار گرفته، به شرح زیر هستند:
1-5# تعاریف مربوط به معابر
1) انسداد معبر
به مسدود شدن تمامی خطوط عبوری بر روی وسایل نقلیه متقاضی استفاده از معبر گفته می‌شود.
انسداد کل معبر تنها زمانی باید در نظر گرفته شود که هیچ‌گونه راهکار عملی دیگری جهت تأمین ایمنی محوطه کارگاهی موجود نباشد.
2) انسداد خط عبوری
به مسدود شدن یک یا چند خط عبوری بر روی وسایل نقلیه متقاضی استفاده از معبر گفته می‌شود.
انسداد یک یا چند خط عبوری تنها در زمان‌هایی که تجهیزات و مصالح در بخشی از سواره‌رو دپو شده‌اند و یا فعالیت ماشین‌آلات کارگاهی در حاشیه معبر انجام می‌گیرد، باید اعمال شود.
3) شبکه معابر بلافصل اطراف ساختمان
محدودهای از محوطه پیرامونی یک سایت توسعه کاربری که ترافیک آن محدوده توسط بهره‌برداری و عملکرد آن کاربری دچار تغییرات محسوس می‌شود.
این محدوده بنا بر نوع و ابعاد کاربری می‌تواند از یک تقاطع و معبر تا قسمتی از شبکه معابر و تقاطع‌های شهری باشد.
4) خط عبور
بخشی از سواره‌رو که در طول مسیر، به عبور یک ستون از وسایل نقلیه اختصاص می‌یابد.
5) راه و خیابان
راه، مجموعه‌ای از معابر است که برای عبور وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه و عابر پیاده ساخته می‌شود.
به راه‌های درون شهری خیابان نیز اطلاق می‌شود، مگر در مواردی که راه علی‌رغم اینکه درون شهری است؛ ولی عملکرد برون شهری دارد که در این صورت اطلاق خیابان برای آن معمول نمی‌باشد.
6) رده عملکردی معبر
تعیین گروه معابر و راه‌ها بر اساس قابلیت جابه‌جایی و دسترسی مسیرها را شامل می‌گردد.
7) دسترسی سایت
معبر یا باز شویی که یک سایت را به شبکه خیابانی پیرامون خود متصل کرده و برای مراجعین آن امکان ورود و خروج با روش‌های مختلف را ایجاد می‌کند.
2-5# تعاریف مربوط به پارکینگ‌ها
- پارکینگ حاشیه‌ای: سطحی از فضای کنار خیابان است که به توقف وسایل نقلیه موتوری اختصاص می‌یابد.
- پارکینگ غیرحاشیه‌ای: فضایی خارج از سطح سواره رو می‌باشد که به منظور توقف وسایل نقلیه استفاده می‌شود.
پارکینگ‌های غیرحاشیه‌ای به سه دسته تقسیم می‌شوند:- هم‌سطح
- طبقاتی
- مکانیزه
- پارکینگ هم‌سطح: پارکینگی غیرحاشیه‌ای است که فضاهای پارک آن در سطح زمین قرار داشته باشند.
- پارکینگ طبقاتی: پارکینگی عمومی واقع در خارج از سطح معابر است که فضاهای پارک آن در بیش از یک سطح قرار داشته باشد.
- پارکینگ مکانیزه: پارکینگی طبقاتی است که جابه‌جایی خودروها به طبقات مختلف توسط تجهیزات بالابرنده صورت می‌گیرد.
- تقاضای دوره اوج پارکینگ: حداکثر تقاضای پارکینگ کاربری در طول روز چقدر است.
3-5# تعاریف مربوط به ترافیک و وسایل نقلیه
1) پرچم دار
فردی است که ترافیک عبوری را از میان محدوده عملیات کارگاهی و یا دیگر نواحی نیازمند کنترل ترافیک موقت، با استفاده از پرچم یا علائم هدایت می‌کند.
2) تجهیزات کنترل ترافیک
مجموعه‌علائم، تابلوها، نشانه‌ها و ابزارهای هشداردهنده است که به منظور آگاهی، راهنمایی و کنترل ترافیک عابرین پیاده، وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه‌سواران و دیگر کاربران راه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3) چگالی ترافیک
تعداد وسیله نقلیه در یک لحظه مشخص واحد طول یک خط عبور یا یک معبر را اشغال می‌کنند.
4) توسعه کاربری
احداث یک کاربری جدید یا گسترش یک کاربری موجود
5) مطالعات تولید سفر
منظور از تولید سفر تعیین متوسط سفرهای تولیدشده در ناحیه مورد مطالعه است.
6) مطالعات جذب سفر
منظور از جذب سفر تعیین متوسط سفرهای جذب شده به ناحیه مورد مطالعه است.
7) جهت جریان غالب
جهتی از جریان ترافیک در یک معبر دوطرفه در ساعت اوج است که در آن حجم تردد نسبت به حجم تردد جریان مقابل بیشتر است.
8) حجم ترافیک
تعداد وسیله نقلیه‌ای که در واحد زمان (ساعت) از مقطع مشخصی از راه می‌گذرد.
9) حجم ترافیک ساعتی
تعداد وسیله نقلیه‌ای که در واحد زمان از مقطع مشخصی از راه می‌گذرد.
10) حفاظ
وسیله‌ای است که در راه‌پله‌ها، شیب‌راه‌ها، پاگردها و اطراف نقاط خطرناک برای تأمین ایمنی و حفاظت و هدایت عابرین دوچرخه‌سواران، رانندگان موتورسیکلت و خودروها و همراهان آنان به کار می‌رود.
11) رابط خروجی
رابطی است که ترافیک آن از راه مورد نظر خارج می‌شود.
12) رابط ورودی
رابطی است که ترافیک آن به راه مورد نظر وارد می‌شود.
13) ساعت اوج
ساعتی از شبانه روز است که در آن حجم ترافیک به حداکثر می‌رسد.
14) سایت
محدوده زمینی که برای توسعه کاربری مد نظر قرار گرفته است.
15) سرعت طرح
حداکثر سرعت ایمن وسایل نقلیه در بهترین وضعیت جوی و ترافیکی به عنوان مبنای طرح هندسی.
16) سرعت عملکردی
سرعتی است که ۸۵ درصد وسایل نقلیه با سرعتی برابر یا کمتر از آن حرکت می‌کنند.
17) سطح تقاطع
سطح مشترک بین سواره روهای راه‌های متقاطع است.
18) سطح خدمت
شاخصی است برای اندازه گیری کیفیت جریان ترافیک که بر اساس عوامل و مؤلفه‌های ترافیکی از قبیل تأخیر وسیله نقلیه، طول صف و … تعیین می‌گردد.
19) شیب‌راه عابر پیاده
یک شیب‌راه کوتاه است که برای اتصال سطوح ناهم‌تراز در پیاده رو بکار می‌رود.
20) طرح هندسی
طرح بخش‌های قابل رویت مانند مسیر افقی، نیمرخ طولی، فاصله‌های دید، شیب‌ها و نیمرخ عرضی است.
21) ظرفیت
حداکثر توان عبور ترافیک موتوری و یا پیاده از یک قسمت یا مقطعی از راه
22) مسافت دید
طول قابل رویت برای راننده در امتداد مسیر
23) مسیر انحرافی
مسیری است که به دلیل عدم امکان استفاده از مسیر معمول به عنوان مسیر جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
24) مهندسی ترافیک
بخشی از مهندسی حمل‌ونقل می‌باشد که با برنامه‌ریزی، طراحی‌های هندسی و عملکرد مناسب سیستم ترافیک به منظور جابه‌جایی ایمن، سریع و اقتصادی استفاده‌کنندگان از راه می‌پردازد و شامل کلیه اجزایی است که با جریان ترافیک و تولید آن در ارتباط هستند.
25) مهندس ذی‌صلاح
شخصی حقیقی که دارای پروانه اشتغال در رشته ترافیک می‌باشد.
26) میانه
آن بخش از راه جدا شده که در حدفاصل (بین) لبه داخلی سواره روهای راه جانبی و مسیر اصلی قرار گرفته است.
27) نرخ تقاضای پارکینگ
نسبت میزان تقاضای پارکینگ کاربری به مقدار متغیر مستقل
28) نرخ سفرسازی
نسبت تعداد سفرهای ایجاد شده (مجموع سفرهای تولید و جذب شده) کاربری در بازه مشخص.
29) وسیله نقلیه سبک
وسیله نقلیه با حداکثر چهار چرخ شامل سواری، وانت‌بار، ون، پیکاپ و کامیون کوچک.
30) وسیله نقلیه سنگین
وسیله نقلیه با بیش از چهار چرخ شامل کامیون، مینی‌بوس، اتوبوس و وسیله نقلیه تفریحی.
31) پلان ایمنی
طرح ایمن سازی و هدایت ترافیکی محدوده عملیات اجرایی است.
32) مسیر درجه 1 دوچرخه
که با وسائل مختلف از سواره رو جدا شده باشد.
این مسیرها توسط موانع فیزیکی، کاملاً از ترافیک موتوری، پارک حاشیه‌ای و مسیرهای پیاده جدا شده و فقط به عبور دوچرخه اختصاص دارند.
4-5# تعاریف مربوط به کاربری
1) کاربری اداری
اراضی که برای احداث ادارات مختلف دولتی و خصوصی در نظر گرفته شده و شامل مؤسسات، ارتش، وزارتخانه‌ها، نهادها و شهرداری‌ها می‌باشد.
2) کاربری تجاری
اراضی که برای فعالیت‌های بازرگانی، مغازه‌ها و فروشگاه‌ها، کسب و پیشه و دوایر نمایندگی‌های مختلف و دفاتر تجاری بر اساس سلسله مراتب طرح‌های تفصیلی (خرده فروشی، عمده فروشی، دفاتر) پاساژ، تیمچه، سرا در نظر گرفته می‌شوند.
3) کاربری تفریحی و گردشگری
مشتمل بر اراضی با کاربری تفریحی می‌باشد که با توجه به طرح تفضیلی شهرها بتوان در آنها امکان گذران اوقات فراغت و شادمانی شهروندان را تأمین نمود.
5) کاربری حمل‌ونقل
اراضی که برای احداث ترمینال، پایانه، ایستگاه مترو، راه آهن، فرودگاه، پارکینگ عمومی روباز و طبقاتی و … در نظر گرفته شوند.
6) کاربری خدمات عمومی و شهری
مشتمل بر اراضی با کاربری خدماتی مانند کشتارگاه‌ها، آتش‌نشانی، مراکز جمع‌آوری زباله، دفاتر پست، کلانتری، نواحی شهرداری و سایر خدمات می‌گردد.
7) کاربری رستوران‌ها و تالارها
اراضی که برای تجمع افراد با اهداف کوتاه مدت مانند صرف غذا و یا برگزاری مجالس در نظر گرفته می‌شوند.
تالارها و رستوران‌ها علاوه بر فضای نشستن دارای آشپزخانه و انبار نیز می‌باشند.
8) کاربری صنعتی
اراضی که برای احداث ساختمان‌های صنعتی در نظر گرفته می‌شود. (مانند انبارها، کارگاه‌ها، کارخانجات، سردخانه‌ها و تعمیرگاه‌های بزرگ)
9) کاربری فرهنگی و مذهبی
اراضی که برای احداث اماکن مذهبی از قبیل مسجد، حسینیه، کلیسا، کنیسه و آتشکده و … و یا برای سینما، تئاتر، کتابخانه، فرهنگسرا و … در نظر گرفته می‌شود.
10) کاربری مختلط
ترکیب چند عملکرد از کاربری‌های مختلف در یک قطعه زمین با کاربری مختلط (تجاری اداری، تجاری مسکونی، مسکونی و اختلاطی از کاربری‌های فرهنگی، ورزشی، آموزشی) که با توجه به طرح تفصیلی احداث شده‌اند.
11) کاربری مسکونی
سطوحی که بر اساس نقشه کاربری اراضی جهت احداث واحدها و مجموعه‌های مسکونی اختصاص یافته و مشتمل بر تراکم‌های مختلف مسکونی (کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد) می‌باشند.
12) کاربری ورزشی
اراضی که مختص ورزش و تفریح شهروندان برای احداث فضاها و استادیوم‌های انواع ورزش‌ها، زمین‌های بازی، باشگاه‌های ورزشی و … باشد.
5-5# تعاریف مربوط به محدوده‌ها
- محدوده حساس محیط زیستی: منطقه‌ای که شامل یکی از ویژگی‌های طبیعی مانند زیستگاه گونه‌های نادر است که توسط قوانین دولتی محافظت می‌شود
- مثلث دید: در تقاطع‌ها به مثلثی گفته می‌شود که یک رأس آن در محل فرضی چشم راننده، رأس دیگر در محل فرضی وسیله نقلیه مسیر متقاطع و رأس سوم آن در محل برخورد دو امتداد عبور قرار دارد.
- محدوده حفاظت از عملیات کارگاهی: محدودهای است که با شروع ناحیه هشدار اولیه آغاز می‌شود و تا مسافتی بعد از ناحیه انتهای کار ادامه می‌یابد.
- منطقه کارگاهی: محدودهای است که عملیات ساخت و ساز شهری در جریان ترافیک سواره و پیاده و ایمنی آن مؤثر است.
- محوطه کارگاه ساختمانی: محدودهای که عملیات ساختمانی در آن انجام شده و غالباً با جداکننده‌های فیزیکی از پیرامون خود جدا می‌شوند و ورود افراد متفرقه به این محدوده ممنوع می‌باشد.
6-5# سایر تعاریف
- مراجع ذی‌صلاح شهری: نهادها، سازمان‌ها و اداراتی که وظیفه مدیریت، اجرا و نظارت بر طرح‌های اجرایی شهری را برعهده دارند که به فراخور موضوع شامل پلیس راهنمایی و رانندگی و شهرداری و معاونت‌ها و سازمان‌های وابسته (معاونت حمل‌ونقل و ترافیک، سازمان حمل‌ونقل و ترافیک، معاونت معماری و شهرسازی، معاونت فنی و عمرانی) و پلیس راهنمایی و رانندگی می‌باشد.
- ایمن‌سازی: مجموعه اقداماتی که به‌منظور تقلیل یا حذف خطرات بالقوه انجام می‌شود.
- کم‌توان: به فردی اطلاق می‌شود که بنا به هر علت به طور موقت یا دائمی از نظر توانایی‌های جسمی دچار ضعف باشد.
جمع‌بندی
مبحث 23 مقررات ملی ساختمان، الزامات ترافیکی ساختمان ابزاری ضروری برای دستیابی به توسعه شهری منظم، ایمن، پایدار و زیبا هستند.
این مقررات با تعیین حداقل فاصله‌ها بین ساختمان‌ها و مرزهای مختلف، به حفظ ایمنی، ارتقای کیفیت زندگی، حفاظت از محیط زیست و ایجاد فضاهای شهری هماهنگ کمک می‌کنند.
درک دقیق اهداف، انواع و عوامل مؤثر بر این مقررات برای معماران، شهرسازان، توسعه‌دهندگان و مالکان املاک ضروری است.
با توجه به چالش‌ها و روندهای نوظهور در این حوزه، بازنگری و به‌روزرسانی مداوم این مقررات با در نظر گرفتن نیازهای جامعه و اصول توسعه پایدار، از اهمیت بالایی برخوردار است.
اتخاذ رویکردهای مبتنی بر عملکرد، تشویق به توسعه مختلط و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به ایجاد مقرراتی انعطاف‌پذیرتر و کارآمدتر منجر شود که ضمن حفظ اهداف اصلی، امکان طراحی‌های نوآورانه و پاسخگویی به نیازهای متغیر شهری را فراهم آورد.
درباره نویسنده : معصومه آذری
نظرتون درباره این مقاله چیه؟
ما رو راهنمایی کنید تا اون رو کامل تر کنیم و نواقصش رو رفع کنیم.
توی بخش دیدگاه ها منتظر پیشنهادهای فوق العاده شما هستیم.
