ابزارهای کنترل کیفیت شامل چه مواردی هستند؟

در دنیای پرشتاب و رقابتی تجارت و تولید، دستیابی به تعالی نه‌تنها یک جاه‌طلبی؛ بلکه یک ضرورت است.

کیفیت و کارایی، سنگ بنای این تلاش هستند و تسلط بر هنر بهبود فرایند برای هر سازمانی که قصد پیشرفت دارد، بسیار مهم است.

اینجاست که «ابزارهای کنترل کیفیت» برای بهبود فرایند به کار می‌آیند و به‌ عنوان ابزارهای ضروری در جعبه‌ ابزار متخصصان مدیریت کیفیت عمل می‌کنند.

ابزارهای کنترل کیفیت که گاهی اوقات به‌عنوان 7 ابزار کنترل کیفیت نیز شناخته می‌شوند، مجموعه‌ای ثابت از ابزارهای گرافیکی هستند که برای عیب‌یابی مشکلات مربوط به کیفیت استفاده می‌شوند.

این ابزارها، از نمودارهای میله‌ای گرفته تا توزیع‌های فراوانی، بینش‌هایی در مورد اهمیت نسبی نقص‌ها ارائه می‌دهند و کنترل کیفیت پیشگیرانه را ممکن می‌سازند.

چه یک استاد مهندسی در دانشگاه توکیو باشد و چه تیم‌های کیفیت در سازمان‌های سراسر جهان، این ابزارها برای جمع‌آوری، تحلیل و مدیریت داده‌های کیفیت استفاده می‌شوند و در نتیجه کیفیت محصولات و خدمات را تضمین می‌کنند.

در این مقاله با بررسی ابزارهای کنترل کیفیت، ویژگی‌ها و روش‌های ارائه بر این ابزارها را مورد بحث قرار می‌دهیم.

1# ابزارهای کنترل کیفیت چیست؟

ابزارهای کنترل کیفیت، ابزارها یا روش‌هایی برای تجزیه‌وتحلیل و بهبود فرایندها، شناسایی نقص‌ها و افزایش عملکرد کلی کیفیت هستند.

این ابزارها سازمان‌ها را قادر می‌سازند تا داده‌ها را جمع‌آوری، تفسیر و تجسم کنند و به آنها امکان تصمیم‌گیری آگاهانه و پیشبرد بهبود مستمر را دهند.

با به‌کارگیری این ابزارها، کسب‌وکارها می‌توانند الگوها، روندها و علل ریشه‌ای مسائل کیفی را کشف کنند که منجر به حل مسئله و تصمیم‌گیری بهتر می‌شود.

ابزارهای کنترل کیفیت، روشی سیستماتیک برای پرداختن به چالش‌های مرتبط باکیفیت در هر صنعتی ارائه می‌دهند.

با پیاده‌سازی مؤثر این ابزارها، سازمان‌ها می‌توانند فرایندهای خود را به طور قابل‌ توجهی بهبود بخشند، تغییرپذیری را کاهش داده و کیفیت کلی را افزایش دهند.

همچنین این ابزارها، ابزارهای کیفی پایه نامیده می‌شوند؛ زیرا هر کسی حتی بدون هیچ آموزش رسمی در آمار می‌تواند به‌ راحتی آن‌ها را یاد بگیرد.

دکتر کائورو ایشیکاوا نقش اصلی را در توسعه و حمایت از استفاده از 7 ابزار کیفی در سازمان‌ها برای حل مسئله و بهبود فرایند ایفا کرد.

2# ابزارهای کنترل کیفیت از کجا سرچشمه گرفتند؟

کائورو ایشیکاوا، استاد مهندسی ژاپنی، در ابتدا هفت ابزار کیفیت (که گاهی اوقات 7 ابزار کنترل کیفیت نامیده می‌شوند) را در دهه 1950 توسعه داد تا به کارگران با پیشینه‌های فنی مختلف در اجرای اقدامات کنترل کیفیت مؤثر کمک کند.

در آن زمان، برنامه‌های آموزشی در کنترل کیفیت آماری برای کارگرانی که پیشینه غیرفنی داشتند، پیچیده و دلهره‌آور بود.

این امر، استانداردسازی کنترل کیفیت مؤثر در عملیات را دشوار می‌کرد.

شرکت‌ها دریافتند که ساده‌سازی آموزش به اصول کاربرپسند عملکرد بهتر را در مقیاس بزرگ تضمین می‌کند.

امروزه، این ابزارهای کنترل کیفیت همراه با پرکاربردترین روش‌های بهبود فرایند امروزی، از جمله مراحل مختلف شش سیگما، مدیریت کیفیت جامع، فرایندهای بهبود مستمر و مدیریت ناب، پیاده‌سازی می‌شوند.

3# انواع ابزارهای کنترل کیفیت

برای ایجاد یک پایه قوی در مدیریت کیفیت، باید با ابزارهای کنترل کیفیت آشنا بود.

این ابزارها که اغلب به‌عنوان “هفت ابزار اساسی کیفیت” شناخته می‌شوند، همه‌کاره هستند و می‌توانند در صنایع و حوزه‌های مختلف به کار گرفته شوند. بیایید هر ابزار را با جزئیات بررسی کنیم:

1-3# نمودارهای کنترل

نمودارهای کنترل، نمایش‌های گرافیکی داده‌ها در طول زمان هستند.

آن‌ها با ترسیم نقاط داده و تعیین حدود کنترل بالا و پایین، به نظارت بر عملکرد فرایند کمک می‌کنند.

نمودارهای کنترل، سازمان‌ها را قادر می‌سازند تا تعیین کنند که آیا یک فرایند پایدار است یا تغییراتی را تجربه می‌کند که نیاز به بررسی بیشتر دارد.

با تجزیه‌وتحلیل نمودارهای کنترل، کسب‌وکارها می‌توانند روندها، تغییرات یا داده‌های پرت را که ممکن است بر کیفیت تأثیر بگذارند، تشخیص دهند و بر این‌ اساس اقدامات اصلاحی انجام دهند.

2-3# فلوچارت‌ها

فلوچارت‌ها به‌عنوان یکی از ابزارهای کنترل کیفیت، به‌ صورت بصری یک فرایند را نشان می‌دهند و توالی مراحل و نقاط تصمیم‌گیری را مشخص می‌کنند.

آن‌ها به سازمان‌ها اجازه می‌دهند جریان فعالیت‌ها را درک کرده، گلوگاه‌ها را شناسایی کنند و فرایندها را برای بهبود کارایی بهینه نمایند.

فلوچارت‌ها، تیم‌ها را قادر می‌سازند تا کل فرایند را تجسم کرده و مناطقی را که ممکن است نقص یا خطا در آن‌ها رخ دهد، شناسایی کنند و سازمان‌ها می‌توانند با ترسیم فرایند از طریق فلوچارت، عملیات را ساده کرده و کیفیت کلی را افزایش دهند.

3-3# برگه‌های بررسی

برگه‌های بررسی، ابزارهای ساده‌ای برای جمع‌آوری داده‌ها هستند که برای جمع‌آوری و ثبت ساختارمند داده‌ها استفاده می‌شوند.

آن‌ها الگویی برای جمع‌آوری داده‌ها در مورد رویدادها یا وقایع خاص ارائه می‌دهند.

برگه‌های بررسی به متخصصان کیفیت کمک می‌کنند تا فراوانی و وقوع نقص‌ها یا مشکلات را ردیابی کنند.

با جمع‌آوری سیستماتیک داده‌ها با استفاده از برگه‌های بررسی، سازمان‌ها می‌توانند الگوها را شناسایی کنند، تلاش‌های بهبود را اولویت‌بندی کنند و منابع را به طور مؤثر تخصیص دهند.

4-3# نمودارهای پارتو

نمودارهای پارتو، نمودارهای میله‌ای هستند که فراوانی یا وقوع مشکلات یا علل را به ترتیب نزولی نشان می‌دهند.

آن‌ها به شناسایی مهم‌ترین مسائل یا علل مؤثر در نقص کیفیت کمک می‌کنند.

نمودارهای پارتو سازمان‌ها را قادر می‌سازند تا بر پرداختن به چند عامل حیاتی که بیشترین تأثیر را دارند، تمرکز کنند.

با تجزیه‌وتحلیل نمودارهای پارتو، کسب‌وکارها می‌توانند منابع را به طور مؤثر تخصیص دهند و حوزه‌های مشکل‌دار را برای بهبود هدف قرار دهند.

5-3# هیستوگرام‌ها

هیستوگرام‌ها نمایش بصری از توزیع داده‌ها را ارائه می‌دهند.

آن‌ها فراوانی یا تعداد نقاط داده را در محدوده‌ها یا بازه‌های خاص نمایش می‌دهند.

هیستوگرام‌ها به سازمان‌ها اجازه می‌دهند تا توزیع داده‌ها را درک کرده و الگوهایی مانند خوشه‌بندی یا شکاف‌ها را شناسایی کنند.

با تجزیه‌وتحلیل هیستوگرام‌ها، کسب‌وکارها می‌توانند بینش‌هایی در مورد تغییرپذیری فرایندها به دست آورند و تصمیمات مبتنی بر داده را برای بهبود کیفیت اتخاذ کنند.

6-3# نمودارهای پراکندگی

نمودارهای پراکندگی برای مطالعه رابطه بین دو متغیر استفاده می‌شوند.

آنها نقاط داده را روی یک نمودار رسم می‌کنند، به‌طوری‌که یک متغیر روی محور x و دیگری روی محور y قرار دارد.

نمودارهای پراکندگی به شناسایی همبستگی یا ارتباط بین متغیرها کمک می‌کنند.

با تجزیه‌وتحلیل نمودارهای پراکندگی، سازمان‌ها می‌توانند تعیین کنند که آیا رابطه مثبت، منفی یا عدم رابطه بین متغیرها وجود دارد یا خیر.

این اطلاعات برای هدایت تلاش‌های بهبود و درک عواملی که بر کیفیت تأثیر می‌گذارند ارزشمند است.

7-3# نمودارهای علت و معلول

نمودارهای علت و معلول (نمودارهای استخوان ماهی یا ایشیکاوا) ابزارهای بصری هستند که برای شناسایی و سازماندهی علل احتمالی یک مشکل یا مسئله کیفی استفاده می‌شوند.

آن‌ها به تیم‌ها کمک می‌کنند تا طوفان فکری انجام دهند و علل بالقوه را در دسته‌های اصلی مانند افراد، فرایندها، مواد، ماشین‌آلات، محیط و مدیریت طبقه‌بندی کنند.

نمودارهای علت و معلول سازمان‌ها را قادر می‌سازند تا علل ریشه‌ای و فرعی مؤثر بر نقص‌های کیفی را درک کنند.

4# چگونه بر ابزارهای اساسی کنترل کیفیت مسلط شویم؟

اکنون که ابزارهای کنترل کیفیت را بررسی کردیم، بیایید در مورد چگونگی تسلط مؤثر بر آن‌ها بحث کنیم.

با دنبال‌کردن این مراحل، می‌توانید از پتانسیل کامل این ابزارها برای بهبود کیفیت بهره ببرید:

1-4# با هر ابزار آشنا شوید.

با درک کامل هر ابزار مدیریت کیفیت شروع کنید.

اصول، ویژگی‌ها و کاربردهای آنها را مطالعه نمایید.

با نمایش‌های گرافیکی، محاسبات و تفاسیر هر ابزار آشنا شوید.

این امر زمینه را برای استفاده مؤثر از آن‌ها در عمل فراهم می‌کند.

2-4# بفهمید چه زمانی و چگونه از هر ابزار استفاده کنید.

در این مرحله از استفاده از ابزارهای کنترل کیفیت، در مورد موقعیت‌های مناسب برای استفاده از هر ابزار بیاموزید.

هرکدام از ابزارهای کنترل کیفیت برای اهداف خاص مناسب هستند.

به‌ عنوان‌ مثال، نمودارهای کنترل برای نظارت بر ثبات فرایند ایده‌آل هستند، در حالی‌ که نمودارهای پارتو به اولویت‌بندی تلاش‌های بهبود کمک می‌کنند.

پس، زمینه و الزامات پروژه بهبود کیفیت خود را درک کنید تا مشخص نمایید از کدام ابزار(ها) استفاده کنید.

3-4# داده‌های مرتبط را جمع‌آوری کنید.

برای به‌کارگیری ابزارهای مدیریت کیفیت، به داده‌های مرتبط و دقیق نیاز دارید.

برای همین منظور، نقاط داده یا پارامترهای لازم برای تحلیل جنبه‌های کیفی فرایند یا محصول خود را شناسایی کنید.

داده‌ها را به طور مداوم جمع‌آوری کرده و از صحت و کامل‌بودن آنها اطمینان حاصل کنید.

کیفیت تحلیل شما به کیفیت داده‌هایی که وارد می‌کنید، بستگی دارد.

4-4# ابزارها را برای تحلیل داده‌ها به کار ببرید.

وقتی داده‌ها را در اختیار داشتید، ابزارهای مدیریت کیفیت مناسب را برای تحلیل و تفسیر آنها به کار ببرید.

در این راستا، از نمودارهای کنترل برای نظارت بر عملکرد فرایند و شناسایی تغییرات استفاده کنید.

برای تجسم جریان فرایند و شناسایی حوزه‌های نیازمند بهبود، نمودارهای جریان ایجاد کنید.

از برگه‌های بررسی برای ثبت و تحلیل داده‌های مربوط به نقص‌ها یا رخدادها استفاده کرده و از نمودارهای پارتو، هیستوگرام‌ها، نمودارهای پراکندگی و نمودارهای علت و معلول برای کشف الگوها، روندها و علل ریشه‌ای استفاده کنید.

5-4# نتایج را تفسیر کرده و اقدام کنید.

پس از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از ابزارهای کنترل کیفیت، نتایج را برای کسب بینش و تصمیم‌گیری آگاهانه تفسیر کنید.

حوزه‌های بهبود را شناسایی کرده، اقدامات را بر اساس اهمیت مسائل یا علل اولویت‌بندی کنید و برنامه‌های عملیاتی را تدوین نمایید و برای اجرای اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه با ذی‌نفعان مربوطه همکاری کنید.

تأثیر اقدامات خود را رصد کرده و در صورت نیاز برای پیشبرد بهبود مستمر، آن‌ها را تکرار کنید.

5# مزایای استفاده از ابزارهای کنترل کیفیت

پیاده‌سازی ابزارهای کنترل کیفیت، مزایای بی‌شماری را برای سازمان‌ها به همراه دارد.

برخی از مزایای کلیدی عبارت‌اند از:

1-5# بهبود تصمیم‌گیری

ابزارهای مدیریت کیفیت، داده‌ها و بینش‌های عینی را ارائه می‌دهند که از تصمیم‌گیری آگاهانه پشتیبانی کنند.

با تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از این ابزارها، سازمان‌ها می‌توانند تصمیمات مبتنی بر شواهد بگیرند، اقدامات را اولویت‌بندی کنند و منابع را به طور مؤثر تخصیص دهند.

این ابزارها به‌عنوان بخش اساسی مدیریت کیفیت جامع (TQM)، به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا فرهنگ بهبود مستمر را بر اساس استراتژی‌های مبتنی بر داده ایجاد کنند.

2-5# حل مسئله پیشرفته

رویکرد سیستماتیک ابزارهای کنترل کیفیت، حل مؤثر مسئله را تسهیل می‌کند.

این ابزارها به شناسایی علل ریشه‌ای مشکلات کیفی کمک کرده و سازمان‌ها را قادر می‌سازند تا به‌صورت پیشگیرانه به آنها رسیدگی کنند و از طریق به‌کارگیری تکنیک‌های حل مسئله مبتنی بر داده، تیم‌ها می‌توانند راه‌حل‌های پایدار را کشف کرده و از بروز مشکلات مکرر جلوگیری کنند.

3-5# افزایش کارایی و بهره‌وری

ابزارهای کنترل کیفیت به بهینه‌سازی فرایندها، حذف ضایعات و افزایش کارایی کمک می‌کنند.

سازمان‌ها می‌توانند با شناسایی گلوگاه‌ها، کاهش نقص‌ها و ساده‌سازی گردش کار، بهره‌وری را بهبود بخشند، هزینه‌ها را کاهش دهند و با منابع کمتر به خروجی بالاتری دست یابند.

4-5# کاهش هزینه

ابزارهای کنترل کیفیت، سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا مسائل مربوط به کیفیت را در مراحل اولیه شناسایی و برطرف کنند و هزینه‌های مرتبط با دوباره‌کاری، ضایعات و شکایات مشتری را کاهش دهند.

کسب‌وکارها می‌توانند با بهبود کارایی فرایند و به‌حداقل‌رساندن نقص‌ها، در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرده و سودآوری را بهبود بخشند.

5-5# رضایت و حفظ مشتری

سازمان‌ها می‌توانند به طور مداوم محصولات و خدمات باکیفیت بالا ارائه دهند و رضایت و وفاداری مشتری را افزایش دهند.

ابزارهای کنترل کیفیت به شناسایی و رسیدگی به نگرانی‌های مشتری کمک می‌کنند و تضمین می‌کنند که نیازهای آنها برآورده می‌شود.

مشتریان راضی بیشتر احتمال دارد که به مشتریان دائمی تبدیل شوند و کسب‌وکار را به دیگران توصیه کنند.

تحت مدیریت کیفیت جامع، رضایت مشتری یک اصل اساسی است که نیاز به حلقه‌های بازخورد مداوم و فرایندهای کیفیت محور را برای برآورده‌کردن انتظارات در حال تحول مشتری تقویت می‌کند.

6# چالش‌ها در پیاده‌سازی ابزارهای کنترل کیفیت

پیاده‌سازی ابزارها و تکنیک‌های مدیریت کیفیت ممکن است با چالش‌های متعددی روبرو شود.

در اینجا به برخی از موانع و راهکارهای رایج برای غلبه بر آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• مقاومت در برابر تغییر: معرفی ابزارها و روش‌های جدید می‌تواند با مقاومت کارکنانی که به شیوه‌های موجود عادت دارند، مواجه شود.
  ارتباط و آموزش مؤثربرای مقابله با این چالش بسیار مهم است.
• کمبود داده‌ها یا کیفیت پایین آنها: سازمان‌ها ممکن است گاهی اوقات در جمع‌آوری داده‌های مرتبط و دقیق برای تجزیه‌وتحلیل با چالش‌هایی روبرو شوند.
  برای غلبه بر این مشکل، باید فرایندها و سیستم‌های جمع‌آوری داده‌ها که یکپارچگی و کامل‌بودن داده‌ها را تضمین می‌کنند، ایجاد شوند.
• منابع محدود: ابزارهای مدیریت کیفیت ممکن است به منابع اضافی مانند نرم‌افزار، آموزش یا پرسنل اختصاصی نیاز داشته باشند.
  اولویت‌بندی و تخصیص مؤثر منابع ضروری است.
• فقدان حمایت رهبری: جلب حمایت رهبری برای اجرای موفقیت‌آمیز بسیار مهم است.
  رهبران باید ارزش ابزارهای مدیریت کیفیت را درک کرده و به طور فعال از پذیرش آنها حمایت کنند.
• ادغام ناکارآمد با سیستم‌های موجود: ادغام ابزارهای مدیریت کیفیت با سیستم‌ها و فرایندهای موجود می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
  در همین راستا، ارزیابی و درک سیستم‌ها و گردش‌های کاری فعلی سازمان ضروری است.
• بهبود مستمر در ابزارهای مدیریت کیفیت: پیاده‌سازی ابزارهای مدیریت کیفیت، تلاشی یک‌باره نیست؛ بلکه سفری مداوم است.
  سازمان‌ها باید فرهنگ بهبود مستمر را بپذیرند و برای اصلاح مداوم فرایندها و شیوه‌ها تلاش کنند.

7# کاربردهای واقعی ابزارهای کنترل کیفیت

ابزارهای کنترل کیفیت، کاربردهایی در صنایع و حوزه‌های مختلف دارند.

در اینجا چند نمونه آورده شده است:

1-7# کنترل کیفیت در تولید

در تولید، نمودارهای کنترل، پایداری فرایند را رصد می‌کنند و کیفیت ثابت محصول را تضمین می‌کنند.

نمودارهای پارتو به شناسایی رایج‌ترین نقص‌ها یا علل کمک می‌کنند و به تولیدکنندگان اجازه می‌دهند تا روی حوزه‌هایی با بیشترین تأثیر تمرکز کنند.

نمودارهای جریان و نمودارهای علت‌ومعلولی به بهینه‌سازی فرایند، کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری کمک می‌کنند.

2-7# بهبود فرایند در صنایع خدماتی

صنایع خدماتی مانند مراقبت‌های بهداشتی می‌توانند از ابزارهای کنترل کیفیت بهره‌مند شوند.

برگه‌های بررسی به ردیابی و تجزیه‌وتحلیل شکایات یا حوادث مشتری و نمودارهای جریان به تجسم و ساده‌سازی فرایندهای خدمات کمک می‌کنند تا زمان انتظار را کاهش داده و رضایت مشتری را افزایش دهند.

نمودارهای پراکندگی و نمودارهای علت و معلول به شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت خدمات و تسهیل بهبود فرایندها کمک می‌کنند.

3-7# مدیریت پروژه

ابزارهای مدیریت کیفیت با نظارت و کنترل کیفیت پروژه، نقشی در مدیریت پروژه ایفا می‌کنند.

نمودارهای کنترل به ردیابی معیارهای عملکرد پروژه کمک می‌کنند و از پایبندی به استانداردهای کیفیت اطمینان حاصل می‌کنند.

فلوچارت‌ها و برگه‌های بررسی به شناسایی گلوگاه‌های فرایند و ردیابی نقص‌ها کمک می‌کنند.

نمودارهای پارتو و نمودارهای علت و معلول به تجزیه‌وتحلیل ریسک‌های پروژه و تعیین علل ریشه‌ای مشکلات کیفی کمک می‌کنند.

8# اهمیت ابزارهای کنترل کیفیت

ابزارهای کنترل کیفیت به چند دلیل ضروری هستند.

اولاً، آنها یک رویکرد ساختاریافته برای بهبود کیفیت ارائه می‌دهند و سازمان‌ها را قادر می‌سازند تا مسائل را به‌صورت سیستماتیک شناسایی و برطرف کنند.

ثانیاً، این ابزارها به اندازه‌گیری و نظارت بر استانداردهای کیفیت کمک کرده و از انطباق با الزامات مشتری و مقررات صنعت اطمینان حاصل می‌کنند.

علاوه بر این، ابزارهای مدیریت کیفیت، ارتباط و همکاری بین تیم‌ها را افزایش می‌دهند و رویکردی مبتنی بر داده را برای حل مسئله و تصمیم‌گیری تسهیل می‌کنند.

جمع‌بندی

ابزارهای کنترل کیفیت که از شیوه‌های بنیادی مدیریت کیفیت جامع (TQM) سرچشمه گرفته‌اند، نه‌تنها ابزار؛ بلکه چراغ‌هایی هستند که کسب‌وکارها را در پیچیدگی‌های بهینه‌سازی فرایند هدایت می‌کنند.

آن‌ها به دلیل سادگی، تطبیق‌پذیری و تأثیر عمیقشان مورد احترام هستند.

چه یک شرکت چندملیتی باشد و چه یک استارتاپ کوچک، این ابزارها به‌صورت جهانی قابل‌ اجرا هستند، از مرزهای صنعت فراتر می‌روند و برای تطبیق با حوزه‌های عملیاتی مختلف، مقیاس‌پذیر هستند.

زیبایی این ابزارها در توانایی آنها در تبدیل مشکلات پیچیده و انتزاعی به اجزای ملموس و قابل‌ مدیریت نهفته است.

آنها تیم‌ها را قادر می‌سازند تا مسائل را تشریح کنند، داده‌ها را تجزیه‌وتحلیل کنند و راه‌حل‌های استراتژیک ایجاد کنند.

با اجرای این ابزارها، سازمان‌ها می‌توانند ناکارآمدی‌ها را شناسایی و اصلاح کنند و فرهنگ بهبود مستمر و آینده‌نگری را پرورش دهند.