استهلاک چیست؟ (انواع روش‌های محاسبه)

احتمالا تا به حال زیاد شنیده اید که چیزی مستهلک شده باشد؛ اما ندانید که مفهوم دقیق استهلاک چیست؟

برای بشریت، اموال و دارایی ها همیشه مهم بوده و هست؛ اما همین اموال و دارایی ها با گذشت زمان دچار فرسایش و کهنگی ناشی از استفاده از آن ها می شوند و
به مرور زمان فایده خود را از دست می دهند. در نتیجه در یک قیمت خاصی نمی مانند و تغییر می کنند.

از مباحث مهم و کاربردی در دنیای حسابداری که دارای نقش اساسی در تعیین ارزش دارایی ها می باشد، استهلاک را می توان نام برد.

امروز قصد داریم شما را به طور کامل با مفهوم این واژه آشنا کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

1# استهلاک چیست؟

با گذشت زمان یا تولید محصولات جدیدتر و مدرن تر در صورتی که ارزش مالی یک کالا یا دارایی فیزیکی کاهش یابد به آن استهلاک (Depreciation) می گویند.

دارایی ها طبق اصول حسابداری، در دفاتر بر اساس ارزش دفتری آن ها ثبت می گردند؛
اما ارزش دفتری دارایی ها ثابت نیست و ممکن است کاهش یابد که به این اتفاق استهلاک پذیری می گویند.

به طور کلی می توان دو تعریف برای استهلاک بیان کرد که عبارت اند از:

1. تخصیص هزینه خرید یک دارایی به سال های کارکرد آن در طول عمر مفید دارایی: این تعریف نشان دهنده آن است که
   از ارزش یک دارایی در طول سال مالی چه مقدار مورد استفاده قرار گرفته است.
   طبق این مفهوم، تلاش بر آن است که هزینه کسب دارایی با درآمدهای به دست آمده از طریق آن دارایی مطابقت داده شود.
2. کاهش ارزش دارایی ها به دلایل مختلف که عبارت اند از:

• فرسودگی ناشی از استفاده
• پوسیدگی و زنگ زدگی
• عدم کفایت و ناکارآمدی
• گذشت زمان و طی شدن عمر مفید
• تعویض زودتر از موعد به دلیل نایابی

به کاهش ارزش دارایی های واحد تجاری که در بالا ذکر شد، هزینه استهلاک و به مجموع این هزینه ها، استهلاک انباشته گفته می شود.

برای محاسبه استهلاک، هزینه اولیه دارایی مورد نظر را از ارزش بازیافتی آن کم کرده و بر سال های عمر مفید آن دارایی تقسیم می کنند.

به عنوان مثال شرکتی یک پرینتر سه بعدی به ارزش 12 میلیون تومان خریداری کرده و به مدت سه سال عمر مفید آن را تخمین می زند.

در نتیجه ارزش این پرینتر به دلیل استهلاک هر سال کاهش می یابد و پس از سه سال ارزش تخمینی آن 3870000 تومان می باشد.

2# دلایل ایجاد استهلاک چیست؟

در بخش قبل متوجه شدیم که مفهوم استهلاک چیست. حال به دلایل به وجود آمدن استهلاک می پردازیم.

دارایی ها به دو دلیل زیر مستهلک می شوند:

1. استهلاک طبیعی: مثلا بر اساس مسافتی که هر خودرویی طی می کند یا
   در اثر سایش لاستیک ها و سایر عوامل مربوط به استفاده از آن، خودروی مورد نظر ارزش خود را از دست می دهد.
2. استهلاک در اثر کهنگی: گاهی ممکن است دارایی ها با مدل های جدید جایگزین گردند که
   در این صورت نیز ارزش خود را از دست می دهند.
   برای مثال خودروی مدل پارسال نسبت به مدل جدیدی که به بازار آمده است، ارزش کمتری دارد.

3# انواع روش محاسبه استهلاک

احتمالا تا به اینجا برای شما هم سوال شده است که روش های اصلی محاسبه استهلاک چیست و بر چه پایه ای بنا شده است؟

برای محاسبه کردن استهلاک یک دارایی 4 روش وجود دارد که در زیر به بررسی آن ها می پردازیم:

• استهلاک خط مستقیم
• استهلاک کاهش توازن
• استهلاک کل ارقام سال ها
• استهلاک واحدهای تولید شده

1-3# استهلاک خط مستقیم (Straight-line Method)

از ساده ترین و رایج ترین روش های تعیین استهلاک مورد استفاده می توان استهلاک خط مستقیم را نام برد.

در این روش با کاهش ارزش یک دارایی (قیمت دارایی که وقتی شرکتی دیگر به آن نیاز نداشته، می تواند بفروشد) از قیمت اصلی خرید و سپس تقسیم بر تعداد کل سال هایی که انتظار می رود دارایی مفیدی برای شرکت باشد، محاسبه می گردد.

به عبارت دیگر، هر سال مقدار ثابتی از ارزش دارایی به عنوان استهلاک منظور می شود.

فرمول محاسبه این نوع استهلاک به صورت زیر است:

استهلاک سالانه = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) / عمر مفید

مزایا: سادگی محاسبه، قابل فهم بودن و توزیع یکنواخت هزینه استهلاک در طول عمر دارایی.

معایب: ممکن است با واقعیت تطابق نداشته باشد؛ زیرا برخی دارایی ها در ابتدای عمر مفید خود کارایی بیشتری دارند و در سال های بعد کارایی آنها کاهش می یابد.

2-3# استهلاک نزولی (Declining-balance Method)

این روش موجب تغییر مقدار استهلاکی که در طول زمان به وجود آمده، می شود.

این نوع استهلاک برای دارایی هایی بسیار مفید واقع می شود که
عموما در سال های اولیه بیشتر ارزش خود را از دست می دهند و بعد از آن دچار استهلاک آهسته می گردند.

از نمونه دارایی هایی که از روش استهلاک کاهش توازن بهره مند می گردد، می توان تجهیزات کامپیوتری را نام برد.

این روش درواقع استهلاک تشدیدی محسوب می گردد.

برای محاسبه استهلاک در هر سال، یک درصد ثابت از ارزش دفتری آغازین دوره (بهای تمام شده منهای استهلاک انباشته سال های قبل) محاسبه می شود.

مزایا: برای دارایی هایی که در ابتدای عمر مفید خود کارایی بیشتری دارند مناسب است.

معایب: ممکن است در سال های پایانی، استهلاک محاسبه شده از ارزش دفتری دارایی بیشتر شود.

3-3# استهلاک مجموع ارقام سال ها (Sum-of-the-years’ digits Method)

در این روش، استهلاک در سال های اولیه بیشتر و در سال های پایانی کمتر محاسبه می شود.

برای محاسبه استهلاک به این روش ابتدا ارقام سال های عمر مفید را با هم جمع می کنیم (مثلاً برای یک دارایی با عمر مفید 5 سال، مجموع ارقام 5+4+3+2+1=15 خواهد بود).

سپس برای هر سال، کسری از مجموع ارقام محاسبه می شود که مخرج آن مجموع ارقام و صورت آن عدد مربوط به آن سال است.

مزایا: با الگوی مصرف برخی از دارایی ها مثل خودرو بیشتر مطابقت دارد.

معایب: محاسبات پیچیده تر از روش خط مستقیم است.

4-3# استهلاک واحدهای تولید شده (Units-of-production Method)

در این روش، استهلاک بر اساس میزان استفاده از دارایی محاسبه می شود.

مثلاً برای یک ماشین، بر اساس تعداد واحد تولید شده یا ساعت کارکرد محاسبه می شود.

فرمول محاسبه این استهلاک به صورت زیر است:

استهلاک هر واحد = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) / کل واحدهای تولید پیش‌بینی شده

مزایا: برای دارایی هایی که عمر مفید آن ها بر اساس میزان استفاده تعیین می شود مناسب است.

معایب: نیاز به برآورد دقیق میزان استفاده در طول عمر دارایی دارد.

این رویکرد مقدار فعالیتی که دارایی واقعا تجربه می کند، به حساب می آورد.

سه روش اول بر پایه زمان و چهارمین روش بر پایه مقدار استفاده فیزیکی از آن دارایی می باشند.

4# عوامل تعیین هزینه استهلاک چیست؟

از متغیرهای زیر برای محاسبه هزینه استهلاک دارایی ها استفاده می گردد:

1. بهای تمام شده (واقعی)
2. ارزش اقساط برآورد شده: مبالغی است که در زمان فروش یا تعویض یک دارایی و یا انصراف از کار آن دارایی عاید می شود.
   مثلا اگر براساس پیش بینی انجام شده دارایی ثابتی به قیمت تمام شده 3 میلیون ریال بعد از پنج سال استفاده مستهلک شود، می توان به قیمت 500 هزار ریال فروخت. این مبلغ را اقساط دارایی می گویند.
3. عمر مفید برآورد شده: تعداد سال هایی است که پیش بینی می شود بتوان از دارایی مورد نظر استفاده کرد.

لازم به ذکر است که بهای تمام شده یک عامل و فاکتور واقعی و معین و ارزش اقساط و عمر مفید دو فاکتور برآوردی و تخمینی می باشد که
برای برآورد و تخمین آن ها لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:

• برای تعیین عمر مفید لازم است که به موارد زیر دقت گردد:

الف) چه کسانی از دارایی استفاده می کنند.

ب) دارایی همان گونه استفاده شود که در هنگام خرید مدنظر بوده است.

ج) برای تعمیر و نگهداری دارایی، برنامه شرکت و مؤسسه در زمان استفاده مشخص باشد.

• برای برآورد ارزش اقساط نیز لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:

الف) چه کسانی از دارایی ثابت استفاده می کنند.

ب) میزان استفاده از دارایی ثابت در حد ظرفیت آن باشد.