تعریف استاندارد ایزو ۱۴۰۰۱ و الزامات زیست محیطی آن

سازمان ها با هدف برآوردن سه جنبه توسعه پایدار (اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی)، رویکردی سیستماتیک را به منظور مدیریت زیست محیطی با عنوان ایزو 14001 پیاده سازی کرده اند.

ایزو در واقع یک موسسه بین المللی تعیین استاندارد است که
از نمایندگان موسسات استانداردسازی ملی تشکیل شده است و یک سازمانی غیردولتی محسوب می شود؛
اما استانداردهای کلی و جزئی را وضع کرده و انواع استانداردهای تجاری و صنعتی جهانی را تعیین می کند.

در این مقاله می خواهیم به توضیحی در مورد چیستی استاندارد ایزو 14001 بپردازیم.

1# استاندارد ایزو 14001 چیست؟

به استاندارد سیستم مدیریت زیست محیطی، استاندارد ایزو 14001 می گویند.

این استاندارد برای سازمان ها و شرکت ها (چه خدماتی و چه تولیدی) که خواهان و دوستدار محیط زیست هستند و
نمی خواهند کمترین آلایندگی و آسیب به محیط زیست اطرافشان وارد کنند،
الزاماتی ایجاد می کند که موجب بهبود عملکرد محیطی می شود.

این سازمان ها و شرکت ها با استفاده از این استاندارد از مزایای زیر بهره مند می شوند:

• تقاضا برای خدمات و محصولاتشان از طریق بازاریابی افزایش می یابد.
• از طریق کاهش مصرف منابع و تولید زباله، هزینه ها کاهش می یابد.
• عملکرد محیط زیست وارث بهبود یافته و موجب می شود اثرات زیست محیطی کاهش پیدا کند.
• خطرات زیست محیطی کاهش می یابد.
• به تعهدات زیست محیطی و الزامات سیاست محیط زیست دست می یابند.
• شرایط قانونی زیست محیطی خود را ارزیابی می کنند.
• به مسئولیت های اجتماعی خود تعهد پیدا می کنند.

این استاندارد با اهداف زیر به توسعه پایدار دست می یابد:

• • با پیشگیری یا کاهش پیامد های نامطلوب زیست محیطی از محیط زیست حفاظت می کند.
  • اثر نامطلوب بالقوه شرایط زیست محیطی بر سازمان را کاهش می دهد.
  • در برآوردن تعهدات به تطابق بر سازمان کمک می کند.
  • با کمک دیدگاه چرخه حیات بر روش طراحی، تولید، توزیع و مصرف تاثیر می گذارد تا
    از انتقال پیامدهای زیست محیطی به جای دیگر در چرخه حیات خودداری گردد.
  • به مزایای مالی و عملیاتی دست می یابند که از پیاده سازی گزینه های دیگر دوستدار محیط زیست حاصل می گردد. در نتیجه موقعیت سازمان را در بازار تقویت می کند.

لازم به ذکر است که استاندارد 14001 در ابتدا فقط در مورد مباحث زیست محیطی بود؛ ولی بعدها جنبه های ایمنی و بهداشت نیز به این استاندارد اضافه شد.

2# تاریخچه استاندارد ایزو 14001

مرکز استاندارد ایزو 14001 در ژنو و در سوییس قرار دارد.

همچنین این سازمان در سال 1947 آغاز به کار کرده است.

در سال ۱۹۸۹ قطعنامه حفاظت از آب و هوا در چهل و چهارمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید.

کنفرانس بین المللی محیط زیست در سال 1992 برگزار شد.

موسسه استاندارد بریتانیا در ۶ آوریل ۱۹۹۲ استاندارد BS 7750 را تحت عنوان سیستم مدیریت محیط زیست منتشر کرد که اجرای آزمایشی آن تا آوریل ۱۹۹۳ پایان یافت و
نسخه نهایی آن در سال ۱۹۹۴ برای صدور گواهینامه سیستم مدیریت محیط زیست (environmental management system) یا EMS به وسیله شرکت های گواهی دهنده صادر شد.

بلافاصله سایر کشورها هم به نوشتن استانداردهایی شبیه آن اقدام کردند.

به عنوان مثال فرانسه استاندارد AFNOR 30-200 و ایرلند جنوبی استاندارد IS 310 را منتشر و اجرا کرد.

در سال 1993 سازمان جهانی استاندارد با تشکیل کمیته فنی 207 که این کمیته تحت ریاست کشور کانادا قرار داشت،
برای تدوین یک استاندارد جهانی مدیریت محیط زیست EMS اولین گام را برداشت.

اولین سری این استاندارد ها در سال 1996 تحت عنوان ایزو 14001 منتشر شد.

استاندارد ایزو 14001 برای اولین بار در سال 2004 مورد ویرایش قرار گرفت.

نسخه جدید این استاندارد با استاندارد ایزو 14001:1996 تفاوت چندانی ندارد و
در این استاندارد به شفاف سازی و انطباق با استاندارد ایزو 9001 پرداخته می شود.

پس از حدود 10 سال، استاندارد ایزو 14001 مورد ویرایش قرار گرفت.

در ویرایش جدید تغییرات مختصری در استاندارد به وجود آمد و مفهوم چرخه عمر محصول نیز در ورژن 2015 اضافه شد.

تعداد بندهای این استاندارد هم از 4 بند به 10 بند افزایش پیدا کرد.

3# مزایای استفاده از استاندارد ISO 14001

• ایزو 14001 در مصرف انرژی صرفه جویی می کند.
• از آلودگی های سازمانی جلوگیری می کند.

4# ساختار اصلی ISO 14001

1. محیط سازمان: در مورد الزامات درک یک سازمان برای اجرای سیستم مدیریت زیست محیطی صحبت می کند و شامل الزامات زیر است:

• شناسایی مسائل داخلی و خارجی
• شناسایی اشخاص علاقه مند و انتظارات آن ها
• تعریف دامنه سیستم مدیریت زیست محیطی
• شناسایی فرآیند های مورد نیاز سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS)

2. رهبری: مدیریت عالی باید تعهد خود را نسبت به EMS به موارد زیر نشان می دهد:

• تعریف و ابلاغ سیاست محیط زیست
• تعیین نقش و مسئولیت در کل سازمان

3. برنامه ریزی: مدیریت عالی باید برای عملکرد مداوم EMS برنامه ریزی کند.
سازمان باید به ارزیابی خطرات و فرصت های EMS و همچنین مشخص کردن اهداف زیست محیطی به منظور بهبود بپردازد.
علاوه بر آن سازمان باید تمام روش های تعامل و تاثیر فرآیندهای سازمانی بر محیط و نیز تعهدات قانونی و سایر تعهدات مورد نیاز سازمان را ارزیابی کند.

4. پشتیبانی: مربوط به مدیریت کلیه منابع برای EMS است و شامل الزامات زیر می باشد:

• الزامات مربوط به صلا حیت
• الزامات مربوط به آگاهی
• الزامات مربوط به ارتباطات
• الزامات مربوط به کنترل اطلاعات مستند

5. عملیات: الزامات عملیاتی با تمام جنبه های کنترل محیطی مورد نیاز فرآیندهای سازمانی و همچنین نیاز به شناسایی موقعیت های احتمالی اضطراری و برنامه ریزی واکنش ها رو به رو می شود تا درصورت بروز شرایط اضطراری آماده پاسخگویی باشد.

6. ارزیابی عملکرد: شامل الزامات مورد نیاز برای اطمینان از نظارت بر عملکرد EMS سازمان ها و شرکت ها است.
این الزامات در ایزو 14001 عبارتند از:

• نظارت و اندازه گیری فرآیند های سازمان و شرکت ها
• ارزیابی انطباق با محیط زیست
• بررسی مداوم مدیریت EMS

7. بهبود: شامل آخرین الزامات مورد نیاز به منظور بهتر کردن EMS سازمان ها و شرکت ها می باشد.

این الزامات در ایزو 14001 عبارتند از:

• ارزیابی عدم انطباق فرآیند
• انجام اقدامات اصلاحی برای فرآیند ها

5# اقدامات مهم در ایزو 14001

• تحلیل محیط کسب و کار
• شناسایی نیازها و انتظارات ذی نفعان
• شناسایی و ارزیابی جنبه های محیط زیست
• شناسایی و تعیین جنبه های بارز محیط زیست
• شناسایی و طرح ریزی شرایط بالقوه اضطراری
• ارزیابی انطباق با الزامات
• رویکرد چرخه حیات محصول

6# مبنای رویکردی استاندارد ایزو 14001

به طور کلی در استاندارد ایزو 14001 مبنای رویکرد یک سیستم مدیریت محیط زیست به منظور دستیابی به بهبود مداوم سازمان ها بر 4 پایه استوار است که عبارت اند از:

• طرح ریزی: ایجاد اهداف زیست محیطی و فرآیندهای ضروری برای تحقق نتایج مبتنی بر خط مشی زیست محیطی سازمان
• انجام: اجرای فرآیندهای طرح ریزی شده
• بررسی: اندازه گیری فرآیندها در ارتباط با خط مشی زیست محیطی
• اقدام: اتخاذ اقداماتی برای بهبود مداوم