شاخص ESG چیست و چه انواعی دارد؟ (بررسی ۳ نوع آن)

وقتی سرمایه‌گذاران می‌خواهند عملکرد یک بازار را درک کنند، اغلب به شاخص بازار نگاه می‌کنند.

شاخص ابزاری است که برای اندازه‌گیری عملکرد گروه خاصی از دارایی‌ها، معمولاً با در نظر گرفتن میانگین وزنی آن دارایی‌ها به منظور ایجاد یک نمونه نماینده، استفاده می‌شود.

صرف نظر از اینکه آن بازارها گسترده یا خاص باشند، شاخص‌ها ابزارهای محبوبی برای کمک به ردیابی بازارها هستند.

بنابراین جای تعجب نیست که برخی از سرمایه‌گذاران از شاخص‌ ESG برای دنبال کردن عملکرد شرکت‌هایی که شیوه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیت شرکتی خود را در اولویت قرار می‌دهند، استفاده می‌کنند.

انواع مختلفی از شاخص‌ ESG وجود دارد.

برای درک چگونگی ارزیابی سازمان‌ها بر اساس پایداری‌شان، بررسی معیارهای رایج، روش‌های ارزیابی و پیامدهای این ارزیابی‌ها در دنیای کسب‌وکار، در این مقاله، ما دسته‌بندی‌های متنوعی از شاخص‌ ESG را تجزیه و تحلیل خواهیم کرد و روند کلی از این ارزیابی‌ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

1# شاخص ESG

ESG مخفف سه کلمه مدیریت زیست‌محیطی، اجتماعی و شرکتی (به انگلیسی: Environmental, social, and corporate governance (ESG)) است.

اگر مفهوم شاخص سهام را با معیارهای ESG ترکیب کنید، یک شاخص ESG به دست می‌آید؛ اما همیشه این بحث بوده است که شاخص ESG از چه نظر با یک شاخص متعارف متفاوت است؟

تفاوت عمدتاً در انتخاب شرکت‌های موجود در این شاخص نهفته است؛ زیرا علاوه بر معیارهای رایج مانند ارزش بازار و شاید نقدینگی معاملات سهام یک شرکت، معیارهای ESG  نیز در نظر گرفته می‌شوند.

این بدان معناست که شرکت‌هایی که به اندازه کافی پایدار نیستند، در شاخص ESG گنجانده نمی‌شوند یا وزن متفاوتی در آن دارند؛ بنابراین، یک شاخص ESG شامل شرکت‌هایی است که معیارهای پایداری خاصی را برآورده می‌کنند و شرکت‌های کمتر پایدار را حذف یا وزن کمتری به آنها می‌دهد.

از سوی دیگر، شاخص ESG بر شرکت‌هایی تمرکز دارد که استانداردهای زیست‌محیطی، اجتماعی یا حاکمیتی خاصی را رعایت می‌کنند.

میزان انتشار _CO2 یک شرکت، مدیریت بازیافت، رویه‌های حقوق بشر و شفافیت مالی، نمونه‌هایی از جنبه‌های مهم ESG هستند.

برای درک بهتر شاخص ESG، باید هدف آن را بدانیم.

آن‌ها چندین هدف را دنبال می‌کنند:

• سرمایه‌گذاران را به سمت شرکت‌هایی با عملکرد قوی ESG هدایت کنید.
• کسب و کارها به اتخاذ شیوه‌های سازگار با محیط زیست و مسئولانه اجتماعی تشویق نمایید.
• شفافیت و پاسخگویی در حاکمیت شرکتی ارتقا یابد.
• با انتخاب دارایی‌های پایدار، به سرمایه‌گذاران در مدیریت ریسک‌های بلندمدت کمک کنید.
• از ادغام رویه‌های اخلاقی در بازارهای مالی حمایت کنید.

از سوی دیگر، شاخص‌های کلی و همچنین شاخص‌های خاصی وجود دارند که بر یک صنعت، منطقه یا بخش خاص تمرکز می‌کنند: مثلاً انرژی‌های تجدیدپذیر، تصفیه آب، مدیریت کربن و غیره.

برخی از شاخص‌های ESG ممکن است شرکت‌هایی را که با معیارهای معمول ESG مطابقت ندارند، مستثنی کنند.

به ‌عنوان ‌مثال، برخی از شاخص‌های ESG شرکت‌هایی را که انواع خاصی از سلاح تولید می‌کنند، در قمار مشارکت دارند یا سوخت‌های فسیلی تولید می‌کنند، مستثنی می‌کنند.

2# دلیل وجود شاخص‌های ESG

برخی از سرمایه‌گذاران معتقد هستند که باید پول خود را در سهام شرکت‌هایی (سایر اوراق بهادار) سرمایه‌گذاری کنند که منعکس‌کننده ارزش‌های پیشگیرانه در مورد کره زمین، جامعه و ساختارهای شرکتی منصفانه و اخلاقی باشند.

در عین حال، پایبندی به چارچوب‌های ESG توسط بسیاری از ذی‌نفعان به عنوان نوعی مدیریت ریسک در نظر گرفته می‌شود.

برای مثال، سرمایه‌گذاران ممکن است برای سنجش میزان ریسک‌پذیری یک شرکت (و همچنین عملکرد مالی احتمالی آینده)، امتیازها یا رتبه‌بندی‌های ESG آن را ارزیابی کنند.

اگر به صورت آنلاین  و یا از طریق کارگزاری سرمایه‌گذاری کنند، ممکن است بخواهند در مورد رویه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی یک شرکت اطلاعات کسب کنند تا در تصمیمات خرید خود از آنها آگاه شوند.

برای این منظور، اگرچه نمی‌توانید در یک شاخص سرمایه‌گذاری کنید؛ ولی سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک شاخص یا صندوق قابل معامله در بورس (ETF) که به دنبال تکرار عملکرد آن شاخص است (معروف به سرمایه‌گذاری غیرفعال)، در معرض شرکت‌های ESG در یک شاخص قرار گیرند.

صدها صندوق سرمایه‌گذاری مشترک شاخص ESG و ETF وجود دارد که سرمایه‌گذاران می‌توانند به آنها دسترسی داشته باشند.

3# شاخص‌های ESG چگونه کار می‌کنند؟

شاخص ‌ESG، شرکت‌ها را با تجزیه و تحلیل عملکرد آنها در سه حوزه کلیدی ارزیابی می‌کند: تأثیر زیست‌محیطی، مسئولیت اجتماعی و شیوه‌های حاکمیت شرکتی.

آنها از معیارها و منابع داده مختلفی برای ارزیابی میزان همسویی شرکت‌ها با اهداف پایداری استفاده می‌کنند و تصویر روشنی از سازمان‌هایی که به شیوه‌های اخلاقی کسب‌وکار متعهد هستند، در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند.

در این راستا تعاریف این مفاهیم به صورت زیر هستند:

• معیارهای ارزیابی: برای درک اینکه شاخص ESG چیست، مهم است که بدانیم شرکت‌ها چگونه ارزیابی می‌شوند. شاخص‌های ESG از معیارهای خاصی در سه دسته استفاده می‌کنند:
  • زیست‌محیطی: این معیاربر ردپای کربن یک شرکت، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و شیوه‌های مدیریت پسماند تمرکز دارد.
  • اجتماعی: معیار اجتماعی به عواملی مانند تنوع کارکنان، ابتکارات توسعه اجتماعی و استانداردهای کار توجه می‌کند.
  • حاکمیت شرکتی: ترکیب هیئت مدیره، سیاست‌های اخلاقی و حقوق سهام‌داران را بررسی می‌کند تا از مدیریت شفاف و پاسخگو اطمینان حاصل شود.
• منابع داده: دقت شاخص‌ ESG به داده‌های قابل اعتماد بستگی دارد.
  آن‌ها اطلاعات را از منابع متعددی جمع‌آوری می‌کنند، از جمله:
  • گزارش‌هایی مانند گزارش‌های پایداری و سالانه که در دسترس عموم هستند.
  • پرونده‌های نظارتی که رویه‌های زیست‌محیطی و حاکمیتی را افشا می‌کنند.
  • ارائه دهندگان داده شخص ثالث که در تحلیل ESG تخصص دارند.
• وزن‌دهی: در شاخص ESG، شرکت‌ها بر اساس عملکرد ESG خود در مقایسه با سایر شرکت‌ها امتیازدهی و رتبه‌بندی می‌شوند.
  شرکت‌هایی که شیوه‌های پایداری بهتری دارند، وزن بالاتری دریافت می‌کنند و این امر آنها را برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر می‌کند.
  این موضوع اهمیت درک شاخص ESG و چگونگی پشتیبانی آن از سرمایه‌گذاری مسئولانه را برجسته می‌کند.

4# انواع و دسته بندی شاخص‌ ESG

دسته‌های شاخص ESG را می‌توان عمدتاً به سه نوع تقسیم کرد، که این دسته بندی به صورت زیر است:

1-4# شاخص‌های محرومیت

این شاخص‌ها بر اساس اصل محرومیت کار می‌کنند و شرکت‌هایی را که در فعالیت‌هایی شرکت دارند که با معیارهای اخلاقی و پایدار خاصی مطابقت ندارند، از فهرست خود حذف می‌کنند.

به‌ عنوان‌ مثال، می‌تواند شرکت‌هایی را که به تولید اسلحه، دخانیات یا انجام کارهایی شامل استثمار نیروی کار اختصاص دارند، از فهرست خود حذف کند.

این تمرکز به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا از بخش‌ها و رویه‌هایی که از نظر اخلاقی قابل اعتراض یا ناپایدار تلقی می‌شوند، اجتناب کنند.

2-4# شاخص‌های مبتنی بر امتیاز ESG

برخلاف شاخص‌های حذف، این شاخص‌ها شرکت‌ها را بر اساس عملکردشان در رابطه با جنبه‌های ESG واجد شرایط می‌کنند.

شرکت‌ها بر اساس اثربخشی شیوه‌های پایدار زیست‌محیطی، مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی ارزیابی و طبقه‌بندی می‌شوند.

سرمایه‌گذاران می‌توانند از این شاخص‌ها برای انتخاب شرکت‌هایی استفاده کنند که نه تنها از شیوه‌های منفی اجتناب می‌کنند؛ بلکه به طور فعال تعهد مثبتی به پایداری نشان می‌دهند.

3-4# شاخص‌های تأثیر

این شاخص‌ها فراتر از اندازه‌گیری ساده عملکرد ESG هستند و بر تأثیر ملموس شرکت‌ها بر جنبه‌های خاص پایدار تمرکز دارند.

این شاخص‌ها ارزیابی می‌نمایند که چگونه سرمایه‌گذاری‌ها به اهداف پایدار ملموس، مانند اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، کمک می‌کنند.

آن‌ها به‌ویژه برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال ایجاد تغییر مثبت از طریق سرمایه‌گذاری‌های خود هستند، ارزشمند هستند.

5# چرا شاخص‌های ESG مهم هستند؟

شاخص‌های ESG نقش مهمی در ترویج سرمایه‌گذاری پایدار و شیوه‌های تجاری مسئولانه ایفا می‌کنند.

آن‌ها روشی ساختاریافته برای ارزیابی شرکت‌ها ارائه می‌دهند و به ذی‌نفعان مختلف در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه کمک می‌کنند.

دلایل اهمیت شاخص ESG می‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

1-5# برای سرمایه‌گذاران

سرمایه‌گذاران از شاخص‌ ESG برای شناسایی شرکت‌هایی با ریسک‌های بلندمدت کمتر استفاده می‌کنند؛ زیرا شرکت‌هایی که پایداری را در اولویت قرار می‌دهند، اغلب در برابر تغییرات بازار مقاوم‌تر هستند.

این شاخص‌ها همچنین به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا سبد سرمایه‌گذاری خود را با ارزش‌های شخصی یا سازمانی خود همسو کنند و اطمینان حاصل کنند که سرمایه‌گذاری‌های آنها از رویه‌های اخلاقی و پایدار پشتیبانی می‌کند.

درک مفهوم شاخص ESG به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا انتخاب‌های بهتری را مطابق با اهداف خود انجام دهند.

2-5# برای کسب و کارها

کسب‌وکارهای فهرست‌شده در شاخص‌های ESG در بین سرمایه‌گذارانی که پایداری را در اولویت قرار می‌دهند، بیشتر دیده می‌شوند.

این شاخص‌ها همچنین معیاری برای سنجش تلاش‌های پایداری آنها فراهم کرده و به آنها در جذب بودجه و بهبود عملکرد کلی ESG خود کمک می‌کنند.

3-5# برای جامعه

شاخص‌های ESG شرکت‌ها را به اتخاذ رویه‌های اخلاقی تشویق می‌کنند و توسعه پایدار را در صنایع مختلف ارتقا می‌دهند.

این شاخص‌ها با برجسته کردن کسب‌وکارهای مسئول، به جامعه‌ای پایدارتر و عادلانه‌تر کمک می‌کنند.

یادگیری مفهوم شاخص ESG به همه کمک می‌کند تا تأثیر آن را بر جامعه گسترده‌تر درک کنند.

6# نمونه‌های رایج شاخص ESG

شاخص ESG به عنوان معیاری برای سرمایه‌گذاری مسئولانه عمل کرده و افراد و مؤسسات را در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری اخلاقی راهنمایی می‌کند.

در زیر برخی از شاخص‌های ESG که معمولاً به عنوان معیار برای برخی از بزرگ‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک شاخص ESG استفاده می‌شوند، ارائه شده است.

1-6# شاخص ESG اس اند پی ۵۰۰

شاخص S&P 500 شرکت S&P Global، شاخصی بر اساس ارزش بازار از ۵۰۰ شرکت بزرگ سهامی عام ارائه می‌دهد.

این شاخص برای سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند تصویری کلی از بازار سهام ایالات متحده داشته باشند، محبوب است؛ اما برای تبدیل S&P 500 به یک شاخص ESG ،S&P Global، فهرست 500 شرکت خود را تجزیه و تحلیل کرد تا برترین شرکت‌های ESG را پیدا کند و شرکت‌هایی را که در زمینه سلاح، دخانیات، تولید زغال سنگ یا شرکت‌هایی که امتیازهای منفی در پیمان جهانی سازمان ملل متحد داشتند، فیلتر کند.

تا سال 2022، حدود 300 شرکت از 500 شرکت اصلی در شاخص ESG S&P 500 گنجانده شده‌اند.

این امر باعث می‌شود شاخص ESG در S&P 500 نسبت به شاخص اصلی خود، فهرستی انحصاری‌تر باشد و از آنجایی که شاخص ESG در S&P 500 همپوشانی قابل توجهی با S&P 500 دارد، برخی از سرمایه‌گذاران دوست دارند این دو شاخص را با هم مقایسه کنند تا ببینند آیا شرکت‌هایی که ESG را در اولویت قرار می‌دهند، واقعاً از همتایان خود عملکرد بهتری دارند یا خیر.

2-6# شاخص ESG اس اند پی اسمال‌کپ ۶۰۰

مشابه روشی که S&P Global معیار S&P 500 خود را با استفاده از دیدگاه ESG اصلاح کرد، این سازمان همین کار را برای ردیابی شاخص شرکت‌های کوچک انجام داد.

شاخص S&P SmallCap 600 شرکت‌هایی را با ارزش بازار بین 850 میلیون دلار و 3.7 میلیارد دلار دنبال می‌کند؛ شاخص ESG S&P SmallCap 600 از همان روش S&P Global برای انتخاب برترین شرکت‌های ESG از شاخص SmallCap استفاده می‌کند و شرکت‌هایی را که در رویه‌های بحث‌برانگیز دخیل هستند، حذف می‌کند.

این شاخص‌ها برای ارائه معیاری برای شرکت‌ها بر اساس ارزش بازار، جغرافیا و موارد دیگر (و همچنین عملکرد ESG آنها) در نظر گرفته شده‌اند.

3-6# شاخص‌های بهترین شیوه‌های ESG در Refinitiv/S-Network

Refinitiv به عنوان ارائه‌دهنده داده‌های ESG، تعدادی شاخص ESG را توسعه داده است که تحت پوشش شاخص‌های بهترین شیوه‌های ESG Refinitiv/S-Network قرار می‌گیرند.

این شاخص‌ها شامل شاخص بهترین شیوه‌های ESG برای شرکت‌های بزرگ Refinitiv/S-Network، شاخص بهترین شیوه‌های زیست‌محیطی برای شرکت‌های بزرگ Refinitiv/S-Network، شاخص بهترین شیوه‌های اجتماعی برای شرکت‌های بزرگ Refinitiv/S-Network، شاخص بهترین شیوه‌های حاکمیت شرکتی برای شرکت‌های بزرگ Refinitiv/S-Network، شاخص بهترین شیوه‌های ESG برای بازارهای نوظهور Refinitiv/S-Network و تعداد انگشت‌شماری دیگر می‌شود.

این شاخص‌ها از سیستم رتبه‌بندی ESG که توسط Refinitiv و S-Network توسعه داده شده است، برای ارائه معیاری جهت ردیابی برترین عملکرد ESG استفاده می‌کنند.

در مجموع، این شاخص‌ها بیش از ۱۱۰۰۰ شرکت را نشان می‌دهند که در بیش از ۶۳۰ شاخص عملکرد ESG مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند.

4-6# شاخص منتخب حفاظت از منابع جهانی Refinitiv

در حالی که شاخص‌های بهترین شیوه‌های ESG ریفینیتیو/اس – نتورک، عملکرد ESG را در بیش از ۶۳۰ شاخص بررسی می‌کنند، شاخص منتخب حفاظت از منابع جهانی ریفینیتیو با تمرکز بر شرکت‌هایی که در دسته «استفاده از منابع» عملکرد خوبی دارند، دامنه خود را محدودتر می‌کند.

این بدان معناست که شرکت‌های موجود در این شاخص، تلاش‌هایی را برای کاهش مصرف مواد، انرژی یا آب خود نشان داده‌اند و همچنین تلاش کرده‌اند تا اقدامات پایدارتری را در مدیریت زنجیره تأمین خود به کار گیرند.

5-6# شاخص منتخب MSCI USA

مورگان استنلی کپیتال اینترنشنال، شاخص منتخب ESG شرکت MSCI USA خود را با گردآوری شرکت‌هایی با عوامل مثبت زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی که معیارهای ریسک و بازده مشابهی را با شاخص گسترده‌تر MSCI USA خود نشان می‌دهند، تدوین کرده است.

این شاخص به گونه‌ای طراحی شده است که با اختصاص وزن بیشتر به شرکت‌هایی با رتبه‌بندی ESG بالا و وزن کمتر به شرکت‌هایی با رتبه‌بندی ESG پایین، میزان مواجهه با عوامل ESG را به حداکثر برساند.

6-6# شاخص اجتماعی MSCI KLD 400

شاخص اجتماعی MSCI KLD 400 که از شاخص اجتماعی Domini 400 تکامل یافته است، یکی از قدیمی‌ترین شاخص‌های ESG است که هنوز وجود دارد.

شاخص اجتماعی دومینی ۴۰۰،  در سال ۱۹۹۰، بیش از یک دهه قبل از ابداع اصطلاح «ESG»، ایجاد شد.

این شاخص برای ردیابی شرکت‌های مناسب برای جنبش «سرمایه‌گذاری مسئولانه اجتماعی» طراحی شده بود و از آن زمان تاکنون تکامل یافته تا معیارهای استانداردتری را که ESG ارائه می‌دهد، در بر بگیرد.

7-6# شاخص نزدک-۱۰۰ ESG

شاخص نزدک-۱۰۰ESG، نسخه‌ای از شاخص نزدک-۱۰۰ است که با رویکرد ESG غربالگری شده است.

نزدک-۱۰۰ سبدی از ۱۰۰ شرکت بزرگ معامله‌شده در بورس نزدک است.

این سازمان مالی می‌گوید برای تبدیل شاخص نزدک-۱۰۰ به شاخص نزدک-۱۰۰ESG، ۱۵ حوزه بالقوه مشکل‌ساز کسب‌وکار را بررسی کرده و آنها را از شاخص ESG  حذف می‌کند.

اما نزدک همچنین اذعان می‌کند که اکثر شرکت‌های موجود در شاخص مادر نزدک-۱۰۰، ESG  را جدی می‌گیرند؛ بنابراین تنها ۶٪ از شرکت‌های موجود در شاخص اصلی برای ایجاد شاخص ESG نزدک-۱۰۰ فیلتر می‌شوند.

این مثال‌ها نشان می‌دهند که چگونه شاخص‌های ESG تصمیمات سرمایه‌گذاری را هدایت کرده و شرکت‌ها را به اتخاذ شیوه‌های پایدار تشویق می‌کنند.

با درک اینکه شاخص ESG چیست، سرمایه‌گذاران می‌توانند انتخاب‌های آگاهانه‌ای داشته باشند که با ارزش‌هایشان همسو باشد.

7# مدیریت کیفیت جامع و ESG چگونگی پیوند آنها

مدیریت کیفیت با رکن «G» یا «حاکمیت» در ESG مطابقت دارد که به موجب آن سیستم‌های مدیریتی برای دستیابی استراتژیک به اهداف زیست‌محیطی و اجتماعی و ایجاد نظارت مدیریتی برای تأثیرات معنادار ایجاد می‌شوند.

یک مدیریت کیفیت قوی می‌تواند به برنامه‌های ESG یک شرکت از طرق زیر کمک کند:

• ارائه ساختار برای سیستم‌های مدیریتی جهت پیشبرد بهبود کسب و کار
• تضمین عملیات تجاری منصفانه و شفاف برای همه ذی‌نفعان
• رسیدگی به ریسک‌ها و شناسایی فرصت‌ها
• ایجاد ساختارهای داخلی و صدور گواهینامه و تضمین خارجی برای گزارش‌دهی ESG
• حمایت از کسب و کارهای سودآور و پایدار

نتیجه‌گیری

شاخص ESG ابزاری است که برای ارزیابی عملکرد شرکت‌ها بر اساس شیوه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیت شرکتی (ESG) آنها استفاده می‌شود.

این شاخص به سرمایه‌گذاران راهی برای ارزیابی میزان همسویی کسب‌وکارها با استانداردهای پایدار و اخلاقی در حین ارائه بازده مالی ارائه می‌دهد.

شاخص‌های ESG با تجزیه و تحلیل عواملی مانند انتشار کربن، سیاست‌های تنوع و شفافیت شرکت‌ها، به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیمات آگاهانه‌ای بگیرند که شیوه‌های تجاری مسئولانه را ترویج می‌دهد.

این شاخص‌ها با تمرکز سازمان‌ها و سرمایه‌گذاران بر پایداری بلندمدت و تأثیر اجتماعی، اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کنند و آنها را به مؤلفه‌ای کلیدی در استراتژی‌های سرمایه‌گذاری مسئولانه تبدیل می‌کنند.

این معیارها ممکن است توسط مدیران سرمایه‌گذاری یا تیم‌های تحقیقاتی، بر اساس معیارهای تعیین‌شده توسط چارچوب‌های ESG که به طور گسترده پذیرفته شده‌اند، یا ترکیبی از هر دو، به‌صورت داخلی تدوین شوند.

اگرچه مشخص است که روند سرمایه‌گذاری‌های ESG به کدام سمت بوده است؛ اما سرمایه‌گذاران محتاط باید هنگام انتخاب صندوق ESG گزینشی عمل کنند؛ زیرا نحوه ساخت این شاخص‌ها گاهی اوقات می‌تواند مبتنی بر روش‌های مبهم باشد.