استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان شامل چه الزاماتی است؟

هر سیستم لوله کشی فاضلاب که به یک ساختمان خدمات رسانی می‌کند، باید به‌ گونه‌ای مطابق با استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان طراحی و ساخته شود که بدون تهدید سلامت و ایمنی افراد داخل یا اطراف ساختمان، از خروج فاضلاب از ساختمان اطمینان حاصل شود.

همچنین در آن امکاناتی برای جداسازی و حذف روغن، چربی، گریس و مواد فرار از سیستم فراهم شده باشد.

طراحی سیستم‌های لوله کشی فاضلاب ساختمان‌های روی زمین از ضوابط و استانداردهایی پیروی می‌کند که به این واقعیت اشاره می‌کنند که این سیستم در اکثر موارد، مستقیماً به شبکه وسیعی از لوله‌های فاضلاب منتهی به تصفیه‌خانه فاضلاب متصل می‌شود.

در مواردی که تخلیه به فاضلاب عمومی یا تصفیه‌خانه فاضلاب عمومی منطقاً عملی نباشد، تخلیه به تصفیه‌خانه فاضلاب خصوصی یا سپتیک تانک انجام می‌گردد.

این مقاله در مورد استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان که اساساً تحت نیروی جاذبه کار می‌کنند، کاربرد دارد.

راهنمای این استاندارد، توصیه‌هایی را برای طراحی، ساخت و نصب زهکش‌ها و فاضلاب‌ها از یک ساختمان تا نقطه اتصال به فاضلاب عمومی ارائه می‌دهد.

این استاندارد هم برای تأسیسات جدید و هم برای تغییرات، الحاقات یا تعمیرات تأسیسات موجود کاربرد دارد.

1# استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان

سیستم‌های زهکشی و فاضلاب ساختمان هر دو بخش جدایی‌ناپذیر یک شبکه بزرگ‌تر هستند که هدف آنها انتقال و تخلیه محتویات خود بدون ایجاد مزاحمت‌های زیست‌ محیطی غیر قابل‌ قبول و خطرناک برای سلامت عمومی است و باید در ساختار خود از استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان تبعیت کنند.

نگرش ویکتوریایی به لوله کشی فاضلاب، خلاص شدن از شر فاضلاب در اسرع‌ وقت، پنهان کردن آن در لوله‌های زیرزمینی، با استفاده از یک سیستم تک لوله‌ای به نام سیستم فاضلاب ترکیبی بدون در نظر گرفتن تأثیر این سیستم در طول یک رگبار شدید باران بود که این امکان وجود داشت که منجر به جاری‌شدن سیل آلوده به فاضلاب و بازگشت آن از طریق توالت‌ها و حمام‌ها به فضای قابل‌ سکونت شود.

علاوه بر این، هرگونه نقص در طراحی فاضلاب و یا نقص در ساخت و ساز و عدم وجود یا عدم کفایت تعمیر و نگهداری ممکن است منجر به کاهش عملکرد هیدرولیکی و انسداد گردد.

برای همین منظور جهت جلوگیری از این موارد، استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان مطرح شد که بر اساس مناطق مختلف شهری و سازه‌های متفاوت می‌تواند اندکی متفاوت باشد؛ ولی در کل اصول و پایه یکسانی دارد.

2# موارد مطرح شده در استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان

استاندارد لوله‌کشی فاضلاب ساختمان در ایران عمدتاً توسط مبحث ۱۶ مقررات ملی ساختمان (تأسیسات بهداشتی) و استانداردهای ملی ایران (INSO) تعیین می‌شوند.

رعایت این استانداردها برای ایمنی، بهداشت، دوام و عملکرد صحیح سیستم ضروری است.

در ادامه مهم‌ترین استانداردها و الزامات ذکر شده‌اند:

1-2# بخش عمومی

1) نصب سیستم

لوله‌کشی باید باتوجه‌ به حفظ استحکام اعضای سازه و جلوگیری از آسیب به دیوارها و سایر سطوح از طریق استفاده از اتصالات نصب شود.

دستورالعمل‌های زیر در مورد نصب و اتصال یک کاربر به سیستم فاضلاب شهر اعمال می‌شود:

• لوله‌های فاضلاب ساختمان باید از کوتاه‌ترین و مستقیم‌ترین مسیر به لوله اصلی فاضلاب نصب شوند.
  به‌ جای تغییر بیش از حد مسیر لوله‌کشی فاضلاب ساختمان بیرونی، اصلاحات لوله‌کشی داخلی پیشنهاد می‌شود.
• تمام اتصالات باید طوری نصب شوند که فاضلاب را در جهت جریان هدایت کنند.
  هیچ زانویی نباید بیشتر از ۴۵ درجه باشد.
  در صورت نیاز به تغییر جهت بیشتر از ۴۵ درجه، باید از دو زانویی ۴۵ درجه (یا یک زانویی ۴۵ درجه و یک زانویی با درجه استاندارد، بسته به میزان تغییر جهت) استفاده شود.
  پیشنهاد می‌شود که یک دریچه تمیزکننده بین زانویی‌ها نصب شود.
• لازم است که محتویات مخازن سپتیک تخلیه شوند، خط خروجی (فاضلاب) مسدود شود و قبل از پر کردن با شن، قسمت بالایی آنها تخریب شود.
• قطر لوله‌های فرعی فاضلاب باید حداقل چهار اینچ یا شش اینچ باشد. (معمولاً برای کاهش گرفتگی، انسداد و موارد مشابه توصیه می‌شود.)
  اندازه واقعی لوله فرعی به صلاحدید صاحبخانه بستگی دارد.
  در این راستا برای فاضلاب با قطر ده سانتی‌متر، حداقل شیب 0.010 فوت بر فوت (1.0% یا 8/1 اینچ بر فوت) است و برای فاضلاب با قطر شش اینچ، حداقل شیب 005/0 فوت بر فوت (تقریباً 0.5٪) است.
• دریچه‌های تخلیه فاضلاب باید حداکثر در هر ۱۰۰ فوت در امتداد فاضلاب ساختمان نصب شوند.
  در هر تغییر جهت، دریچه‌های تخلیه قابل دسترس باید نصب شوند.
• لوله‌های تخلیه باید تا سطح زمین امتداد داشته باشند، توصیه می‌شود آسترهای در اطراف امتداد سطح تخلیه قرار داده شوند.
  سطح تخلیه باید به‌صورت اتصال “Y” در جهت جریان فاضلاب با اتصال 45 درجه به سمت سطح زمین نصب شود.
• منافذ تمیزکننده باید به قطر لوله فاضلاب جانبی و حداقل قطر آن شش اینچ باشد.
  منافذ تمیزکننده باید با درپوش یا کلاهک از نوع قابل‌تعویض پوشانده شوند.

2) اتصالات به سیستم زهکشی

وسایل لوله‌کشی، فاضلاب‌ها، متعلقات و لوازمی که برای دریافت یا تخلیه زباله‌های مایع یا فاضلاب استفاده می‌شوند، باید مطابق با الزامات آیین‌نامه استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان، مستقیماً به سیستم زهکشی بهداشتی ساختمان یا محوطه متصل شوند.

این بخش نباید به گونه‌ای تفسیر شود که مانع از سیستم‌های فاضلاب غیرمستقیم شود.

3) اتصالات به سیستم فاضلاب

هر ساختمانی که برای سکونت یا استفاده انسان در نظر گرفته شده است، باید مطابق با مفاد استاندارد، به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سیستم فاضلاب متصل باشد.

هر وسیله لوله‌کشی، دستگاه یا وسیله‌ای که برای عملکرد صحیح خود به آب نیاز دارد یا از آن استفاده می‌کند، باید به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سیستم فاضلاب متصل باشد.

4) مکان‌های ممنوعه

طبق استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان، سیستم‌های لوله‌کشی نباید در چاه آسانسور قرار گیرند و سیستم‌های لوله‌کشی غیرمرتبط با ماشین‌آلات آسانسور نباید در اتاق‌های تجهیزات آسانسور قرار گیرند.

5) استثنا

زهکش‌های کف، چاهک‌ها و پمپ‌های چاهک باید در پایه چاه مجاز باشند، مشروط بر اینکه به طور غیرمستقیم به سیستم لوله‌کشی متصل باشند.

6) اختلافات

در مواردی که بین این آیین‌نامه و دستورالعمل‌های سازنده تضاد وجود داشته باشد، مقررات محدودکننده‌تر اعمال خواهد شد.

2-2# بخش مستثنی کردن مواد مضر برای سیستم فاضلاب

1) مواد مضر یا خطرناک

خاکستر، نیم‌سوز یا پارچه‌های کهنه؛ مایعات یا گازهای قابل‌اشتعال، سمی یا منفجره؛ روغن، گریس یا هر ماده نامحلول دیگری که قادر به مسدودکردن، آسیب‌رساندن یا بارگذاری بیش از حد سیستم زهکشی یا فاضلاب ساختمان باشد یا بتواند در عملکرد عادی فرایندهای تصفیه فاضلاب اختلال ایجاد کند؛ یا هر ماده یا ماده دیگری که تخلیه آن به فاضلاب عمومی طبق قوانین سازمان حفاظت محیط‌ زیست ممنوع است، به‌ هیچ‌ وجه نباید در چنین سیستم‌هایی ریخته شود.

2) زباله‌های صنعتی

مواد زائدحاصل از عملیات تولیدی یا صنعتی نباید به فاضلاب عمومی وارد شود، مگر طبق قوانین سازمان حفاظت محیط‌زیست.

3-2# بخش مواد

1) شماره شناسایی

هر طول لوله و هر اتصال لوله، تله، وسیله، مواد و وسیله‌ای که در سیستم لوله‌کشیاستفاده می‌شود باید دارای شناسه سازنده و هرگونه علامت‌گذاری موردنیاز طبق استانداردهای مرجع مربوطه باشد.

لوله و اتصالات PVC باید دارای اتصالات الاستومری مطابق با الزامات استانداردهای ASTM F-477  و ASTM D-3212 باشند که معمولاً اتصالات “فشاری” یا اتصالات چسبی نامیده می‌شوند.

همه اتصالات باید ضد آب باشند.

لوله پی‌وی‌سی باید از رده ۴۰ یا SDR-35 یا بالاتر باشد.

2) نصب مواد

تمام مصالح مورد استفاده باید کاملاً مطابق با استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان و استانداردهایی که مصالح تحت آنها پذیرفته و تأیید شده‌اند، نصب شوند.

در صورت عدم وجود چنین رویه‌های نصبی، دستورالعمل‌های سازنده باید رعایت شود.

در مواردی که الزامات استانداردهای ارجاع شده یا دستورالعمل‌های نصب سازنده با حداقل مفاد آیین‌نامه استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان مطابقت نداشته باشد، مفاد این آیین‌نامه اعمال خواهد شد.

3) لوله، اتصالات و قطعات پلاستیکی

در مواردی که این آیین‌نامه مجاز بداند، لوله، اتصالات و اجزای پلاستیکی باید دارای گواهی شخص ثالث مطابق با INSO باشند.

4) صدور گواهینامه شخص ثالث

تمام محصولات و مواد لوله‌کشی باید توسط یک آژانس صدور گواهینامه شخص ثالث مطابق با استانداردهای مرجع فهرست شوند.

4-2# حفاظت از لوله‌ها و اجزای سیستم لوله‌کشی

1) خوردگی

لوله‌هایی که از دیوارها و کف‌های بتنی یا سیمانی یا سایر مواد خورنده عبور می‌کنند یا در آنها قرار می‌گیرند، باید توسط یک پوشش یا لفاف محافظ یا وسیله دیگری که در برابر هرگونه واکنش آهک و اسید بتن، سیمان یا سایر مواد خورنده مقاومت می‌کند، در برابر خوردگی خارجی محافظت شوند.

پوشش یا لفاف باید امکان حرکت، از جمله انبساطو انقباض لوله‌ها را فراهم کند تا از هرگونه عمل سایشی جلوگیری شود.

ضخامت پوشش یا لفاف نباید کمتر از 0.025 اینچ (0.64 میلی‌متر) باشد.

2) تنش و کرنش

لوله‌کشی در یک سیستم لوله‌کشی باید به‌گونه‌ای نصب شود که از کرنش‌ها و تنش‌هایی که از مقاومت سازه‌ای لوله فراتر می‌روند، جلوگیری شود.

در صورت لزوم، باید تمهیداتی برای محافظت از لوله‌کشی در برابر آسیب‌های ناشی از انبساط، انقباض و نشست سازه‌ای در نظر گرفته شود.

3) اجرای لوله‌ها از طریق یا زیر پی‌ها یا دیوارهای فونداسیون

هر لوله‌ای که از زیر پی یا از میان دیوار فونداسیون عبور می‌کند، باید دارای قوس کاهنده باشد یا یک لوله غلاف لوله در دیوار فونداسیون تعبیه شود.

این غلاف باید دو سایز بزرگ‌تر از لوله‌ای باشد که از دیوار عبور می‌کند.

4) انجماد

بنا به استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان، لوله‌های آب، خاک و فاضلاب نباید در خارج از ساختمان، در اتاق‌های زیر شیروانی یا فضاهای خزنده، پنهان در دیوارهای خارجی یا در هر مکان دیگری که در معرض دمای انجماد قرار دارد نصب شوند، مگر اینکه تمهیدات کافی برای محافظت از چنین لوله‌هایی در برابر یخ‌زدگی توسط عایق یا گرما یا هر دو در نظر گرفته شده باشد.

استاندارد لوله‌کشی فاضلاب ساختمان در این مورد این است که سیستم خارجی نباید کمتر از ۴۸ اینچ (۱۲۱۹ میلی‌متر) زیر سطح زمین نصب شود.

5) عمق فاضلاب ساختمان و زهکش ساختمان

لوله‌های فاضلاب ساختمانکه به سیستم‌های دفع فاضلاب خصوصی متصل می‌شوند، باید حداقل 914 میلی‌متر پایین‌تر از سطح زمین در نقطه اتصال سپتیک تانک باشند.

فاضلاب و زهکش‌های ساختمان باید حداقل 914 میلی‌متر پایین‌تر از سطح زمین باشند.

6) عایق‌بندی منافذ

اتصالات سقف و اطراف لوله‌ها باید با استفاده از سرب، مس، فولاد گالوانیزه، آلومینیوم، پلاستیک یا سایر درزگیرها یا مواد درزگیر موردتأیید، آب‌بندی شوند.

دهانه‌های دیوارهای خارجی باید آب‌بندی شوند.

7) محافظت در برابر آسیب فیزیکی

در مکان‌های پنهان که لوله‌کشی، غیر از چدن یا فولاد گالوانیزه، از طریق سوراخ‌ها یا شکاف‌های موجود در ستون‌ها، تیرچه‌ها، تیرهای خرپا یا اعضای مشابه که کمتر از 38 میلی‌متر از نزدیک‌ترین لبه عضو فاصله دارند، نصب می‌شود، لوله باید توسط صفحات محافظ فولادی محافظت شود.

چنین صفحاتی باید ناحیه‌ای از لوله را که عضو در آن شیار یا سوراخ دارد، بپوشانند و نباید کمتر از 51 میلی‌متر بالای صفحات کف و زیر صفحات بالایی امتداد یابند.

8) حفاظت از اجزای سیستم لوله‌کشی

اجزای سیستم لوله‌کشی که در امتداد کوچه‌ها، مسیرهای ماشین‌رو، پارکینگ‌ها یا سایر مکان‌های در معرض آسیب نصب شده‌اند، باید در دیوار فرورفته یا به روش تأیید شده دیگری محافظت شوند.

9) شکستگی

لوله‌هایی که از زیر یا از میان دیوارها عبور می‌کنند باید از شکستگی محافظت شوند.

10) مقاومت در برابر باد

تجهیزات، لوازم و تکیه‌گاه‌هاییکه در معرض باد قرار دارند باید به‌ گونه‌ای طراحی و نصب شوند که در برابر فشارهای باد تعیین‌شده مطابق با استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان مقاومت کنند.

5-2# حفر ترانشه، خاکبرداری و خاکریزی

1) پشتیبانی از لوله‌کشی

لوله‌های مدفون باید در تمام طول خود دارای تکیه‌گاه باشند.

2) حفر ترانشه و بسترسازی

در مواردی که ترانشه‌ها به گونه‌ای حفاری می‌شوند که کف ترانشه بستر لوله را تشکیل می‌دهد، باید بین اتصالات، تکیه‌گاه‌های باربر محکم و پیوسته تعبیه شود.

سوراخ‌های زنگوله‌ای، سوراخ‌های توپی و سوراخ‌های اتصال باید در نقاطی که لوله به آن متصل می‌شود، تعبیه شوند.

چنین لوله‌ای نباید برای تراز کردن، روی بلوک‌ها قرار گیرد.

در مواردی که دستورالعمل‌های نصب سازنده مصالح، محدودکننده‌تر از دستورالعمل‌های تجویز شده توسط آیین‌نامه باشد، مصالح باید مطابق با الزامات محدودکننده‌تر نصب شوند.

3) حفاری بیش از حد

در مواردی که ترانشه‌ها پایین‌تر از سطح نصب لوله حفر می‌شوند، به‌ طوری‌ که کف ترانشه بستر لوله را تشکیل نمی‌دهد، ترانشه باید تا سطح نصب کف لوله با ماسه یا شن ریز در لایه‌هایی با عمق کمتر از 6 اینچ (152 میلی‌متر) پر شود و این خاکریز پس از هر بار قرارگیری باید فشرده شود.

4) خاکریزی

مصالح مورد استفاده در زیر و کنار لوله‌ها باید از نوع خاکریز تمیز و عاری از مصالح ساختمانی دور ریخته شده و نخاله باشد.

خاک سست و عاری از سنگ، بتن شکسته و تکه‌های یخ زده باید در لایه‌های 6 اینچی (152 میلی‌متر) در ترانشه قرار داده شده و در جای خود کوبیده شود تا تاج لوله با 12 اینچ (305 میلی‌متر) خاک کوبیده شده پوشانده شود.

خاکریز زیر و کنار لوله باید برای پشتیبانی از لوله فشرده شود.

خاکریز باید به طور مساوی در دو طرف لوله بالا آورده شود تا لوله تراز بماند.

در مواردی که دستورالعمل‌های نصب سازنده برای مصالح، محدودکننده‌تر از دستورالعمل‌های تجویز شده توسط آیین‌نامه باشد، مصالح باید مطابق با الزامات محدودکننده‌تر نصب شوند.

5) تونل‌سازی

در مواردی که قرار است لوله کشی فاضلاب از طریق تونل زنی، جک زدن یا ترکیبی از هر دو نصب شود، لوله باید در حین نصب از آسیب و بارگذاری ناهموار بعدی محافظت شود و در مواردی که از تونل‌های خاکی استفاده می‌شود، باید سازه‌های نگهدارنده کافی برای جلوگیری از نشست یا ریزش در آینده فراهم شود.

6-2# ایمنی سازه

1) عمومی

در فرایند نصب یا تعمیر هر بخشی از تأسیسات لوله‌کشی و زهکشی، کف‌های تمام‌شده، دیوارها، سقف‌ها، کاشی‌کاری یا هر بخش دیگری از ساختمان یا محوطه که باید تغییر یا تعویض شود، باید مطابق با الزامات استاندارد و مقرارت ملی ساختمان، در شرایط سازه‌ای ایمن باقی بمانند.

2) در حال بارگیری

تغییراتی که منجر به اضافه شدن بارها به هر عضوی، مانند وسایل و تجهیزات، شود، بدون تأیید اینکه اعضا قادر به تحمل چنین بارگذاری اضافی هستند، مجاز نخواهد بود.

3) برش، شیارزنی و سوراخ‌کاری

برش، ایجاد شیار و سوراخ‌کاری عناصر سازه‌ای باید مطابق با محدودیت‌های تعریف شده باشد.

4) پیوست سازه‌ای

آویزها و لنگرها باید به شیوه‌ای تأیید شدهبه سازه ساختمان متصل شوند.

5) لوله، اتصالات و کوپلینگ‌های چدنی بدون توپی

فواصل تکیه‌گاه برای لوله‌ها، اتصالات و کوپلینگ‌های چدنی بدون توپی باید با استانداردها مطابقت داشته باشد.

سیستم‌های لوله‌کشی و تکیه‌گاه‌ها باید طوری طراحی شوند که انبساط و انقباض حرارتی، حرکت ساختمان و شرایط لرزه‌ای را در نظر بگیرند.

7-2# مقاومت در برابر خطر سیل

1) عمومی

سیستم‌های لوله‌کشی و تجهیزات در سازه‌هایی که در مناطق خطرناک سیل ساخته می‌شوند، باید مطابق با الزامات این بخش و استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان در مباحث مقررات ملی ساختمان مربوط به مناطق سیل خیز ساخته شوند.

سازه‌های واقع در مناطق ساحلی با خطر بالای سیل و مناطق ساحلی باید الزمات مربوط به مناطق سیل خیز را برآورده کنند.

سیستم‌های لوله‌کشی، لوله‌ها و وسایل نباید روی دیوارهایی که قرار است تحت بارهای سیل شکسته شوند، نصب شوند یا از آنها عبور کنند.

سخن آخر

لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان امری الزامی است.

به غیر از مجتمع‌های ساختمانی، لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی هر ساختمان باید به طور جداگانه و مستقل به فاضلاب خیابان متصل باشد و لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان باید کاملاً در همان محل و در امتداد خط خیابان باشد.

استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان محلی و بین‌المللی، اطلاعات ضروری برای طراحی سیستم‌های تخلیه فاضلاب را ارائه می‌دهند.

با این حال، تعداد ساختمان‌های بلند در حال ساخت در سراسر جهان با افزایش جمعیت به سرعت در حال افزایش است که مسائل منحصربه‌فردی را در هنگام جزئیات طراحی و مشخصات سیستم‌های زهکشی و تخلیه فاضلاب ایجاد می‌کند.

در مقابل، کدهای فعلی نیاز به درک بیشتر از ادغام سیستم تخلیه ساختمان‌های بلند در شبکه عمومی و چگونگی تأثیرپذیری عملکرد سیستم از تغییرات مشاهده شده در این رابط دارند و نیاز همزمان به تطبیق طراحی فاضلاب با این تغییرات و تحولات به‌ راحتی قابل‌حل نیست.

با توجه‌ به افزایش بی‌نظمی و پیچیدگی سازه‌ها، نیاز به درک کامل از تمام مفاهیم مربوط به ساختمان، از جمله سیستم‌های تخلیه و فاضلاب دارد.